1 dzień temu
Spór pomiędzy Meta Platforms Ireland Ltd a Europejską Radą Ochrony Danych (EROD) dotyczył legalności i skutków prawnych opinii 8/2024 EROD dotyczącej modelu „zgoda albo opłata” („consent or pay”), w którym użytkownicy serwisów cyfrowych mają wybór między wyrażeniem zgody na przetwarzanie danych osobowych dla celów reklamy behawioralnej a uiszczeniem opłaty za korzystanie z usług bez takiego przetwarzania. Meta, jako główny adresat praktyczny tej opinii, uznała ją za de facto wiążącą i podjęła próbę jej zaskarżenia do Sądu Unii Europejskiej, argumentując naruszenie prawa do skutecznej ochrony sądowej oraz nieuprawnione oddziaływanie opinii na jej sytuację prawną i finansową. TSUE w postanowieniu z 29.4.2025 r., T-319/24, Legalis, odrzucił jednak skargę jako niedopuszczalną, uznając, iż opinia nie wywołuje skutków prawnych w rozumieniu art. 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 25.3.1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864; dalej: TFUE).
Opinia EROD
Sąd Unii Europejskiej szczegółowo zbadał zarówno charakter prawny opinii EROD 8/2024, jak i strukturę kompetencyjną wynikającą z przepisów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 1; dalej: RODO). W ocenie Sądu opinia, choć wywiera wpływ interpretacyjny, nie stanowi aktu, który sam w sobie mógłby zmieniać sytuację prawną Meta lub być wiążący dla organów krajowych. Sąd przyjął, iż opinie wydawane przez EROD na podstawie art. 64 ust. 2 RODO mają charakter doradczy i nie są objęte rygorem „utmost account”, adekwatnym dla opinii wydawanych w trybie art. 64 ust. 1 RODO. W szczególności wskazał, iż brak jest przepisów nakładających obowiązek implementowania tych opinii w działaniach nadzorczych organów krajowych, jak również brak procedury skutkującej bezpośrednim przekształceniem opinii w decyzję wiążącą wobec podmiotu trzeciego.
W opinii EROD poddano krytycznej analizie praktykę ograniczania użytkownikowi możliwości sprzeciwu wobec przetwarzania danych osobowych poprzez przedstawienie mu wyłącznie alternatywy odpłatnej. Rada zasugerowała, iż w przeważającej większości przypadków takie rozwiązanie może prowadzić do nieważności zgody, zwłaszcza w przypadku tzw. dużych platform internetowych. Wskazano także, iż dla uznania zgody za dobrowolną konieczne może być udostępnienie nieodpłatnej alternatywy niezawierającej reklamy behawioralnej. Meta argumentowała, iż wyrażenia zawarte w opinii, takie jak „w większości przypadków”, „powinno się” lub „należy rozważyć”, wskazują na quasi-wiążący charakter zaleceń, który de facto ogranicza swobodę działania platformy i irlandzkiego organu nadzorczego. Sąd jednak nie podzielił tej argumentacji, uznając, iż ocena konkretnej praktyki zawsze zależy od analizy okoliczności danego przypadku przez adekwatny organ krajowy, a opinia nie może być uznana za źródło obowiązku prawnego.
Sąd jednoznacznie odróżnił też charakter i skutki prawne opinii EROD od wiążących decyzji podejmowanych w ramach tzw. mechanizmu spójności z art. 65 RODO. Tylko te ostatnie mogą być podstawą do bezpośredniego nałożenia obowiązku na administratora danych lub do zaskarżenia ich przed sądami unijnymi. W ocenie Sądu, choćby jeżeli opinia stanowić będzie element interpretacyjny w późniejszym postępowaniu krajowym lub unijnym, to jej samodzielna zaskarżalność jest wykluczona.
Meta próbowała oprzeć skargę również na naruszeniu prawa do skutecznej ochrony sądowej – art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej z 30.3.2010 r. (Dz.Urz. UE C z 2010 r. Nr 83, s. 389), wskazując, iż formalnie niewiążący charakter opinii pozbawia ją możliwości zakwestionowania jej treści, mimo iż w praktyce kształtuje ona działania organów nadzorczych. Sąd jednak odrzucił ten argument, podkreślając, iż skutki prawne mogą wynikać jedynie z wiążących aktów organów nadzorczych, które mogą być zaskarżone we adekwatnym trybie (np. w postępowaniu przed sądami krajowymi), a nie z opinii doradczej jako takiej. Wskazał też, iż zaskarżalność nie może być konstruowana na podstawie obawy przed ewentualnym wykorzystaniem opinii przez sądy państw EFTA, które nie mogą kierować pytań prejudycjalnych – różnice wynikające z systemu EOG są nieuniknionym skutkiem dwufilarowej struktury nadzoru.
W drugiej części postanowienia Sąd rozpoznał żądanie odszkodowawcze Meta w oparciu o art. 340 TFUE i oddalił je jako oczywiście bezzasadne. Sąd uznał, iż brak jest rzeczywistej i pewnej szkody – ewentualne straty związane z utratą przychodów reklamowych wynikają z domniemanego wpływu opinii na decyzje regulatorów, które wciąż nie zapadły. Ponadto Sąd podkreślił brak bezpośredniego związku przyczynowego między treścią opinii a szkodą – decyzje mogą zostać podjęte niezależnie od opinii, a same działania Meta, podjęte dobrowolnie w reakcji na nią, nie mogą stanowić podstawy odpowiedzialności EROD.
Skutki orzeczenia
Postanowienie T-319/24 nie przesądza o legalności modelu „consent or pay” ani ostatecznej wykładni przepisów RODO w tym zakresie. Jego znaczenie jest jednak fundamentalne dla rozumienia charakteru prawnego opinii wydawanych przez Europejską Radę Ochrony Danych. Potwierdza on, iż opinie EROD wydawane w trybie art. 64 ust. 2 RODO nie są aktami zaskarżalnymi w rozumieniu art. 263 TFUE, ponieważ nie wywołują skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Tym samym administratorzy danych, tacy jak Meta, muszą oczekiwać ewentualnych decyzji organów nadzorczych i dopiero wówczas mogą dochodzić ochrony sądowej.
Orzeczenie to ogranicza możliwość wykorzystania opinii EROD jako bezpośredniego punktu sporu sądowego, wzmacniając pozycję organów krajowych jako głównych wykonawców i interpretatorów RODO w praktyce. Jednocześnie podtrzymuje dualistyczny charakter mechanizmu spójności, w którym opinie EROD mają znaczenie kierunkowe, ale nie determinujące. Dla przyszłości modelu „consent or pay” oznacza to, iż o jego dopuszczalności przesądzać będą decyzje krajowych organów nadzorczych oraz – potencjalnie – orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydane w trybie prejudycjalnym, a nie same dokumenty o charakterze doradczym.
