Nabycie statusu interwenienta ubocznego w procesie

Stan faktyczny

Sąd Okręgowy w Krakowie (dalej: SO), postanowieniem z 27.9.2023 r. odrzucił skargę kasacyjną K.S. od wyroku tego sądu w sprawie z powództwa osoby fizycznej o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Wyrok wydano na skutek apelacji złożonej przez pozwaną gminę miejską i interwenientów ubocznych po stronie pozwanej K.G., J.S 1 i J.S.2. W uzasadnieniu postanowienia odrzucającego skargę kasacyjną podano, iż była „niedopuszczalna z innych przyczyn”, ponieważ K.S. nie był uprawniony do wniesienia tego środka zaskarżenia. Nie jest on stroną postępowania. Prawomocnym postanowieniem z 29.3.2023 r. odmówiono mu dopuszczenia do udziału w sprawie interwenienta ubocznego po stronie pozwanej.

Skarżący złożył zażalenie na postanowienie SO z 27.9.2023 r. i wniósł o rozpoznanie postanowień SO z 29.3.2023 r. o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego oraz postanowienia z 12.7.2023 r., którym odrzucono wniosek o sporządzenie uzasadnienia skarżonego wyroku i jego doręczenie z uzasadnieniem. Skarżący prezentował stanowisko, iż służy mu status interwenienta ubocznego, ponieważ w toku postępowania przed SO, pismem z 21.3.2023 r. zgłosił swój udział w sprawie. Wobec braku wniesienia opozycji przez strony postępowania, SO nie był uprawniony do wydania postanowienia w sprawie odmowy dopuszczenia skarżącego do udziału w sprawie. W sprawie brak było zgłoszenia opozycji, dlatego istotnym jest rozważanie, czy regulacje prawne w zakresie interwencji ubocznej przewidują możliwość odmowy dopuszczenia do udziału w postępowaniu osobie, która złożyła oświadczenie o wstąpieniu do sprawy w tym charakterze.

Stanowisko Sądu Najwyższego

SN orzekł, iż zażalenie okazało się zasadne i uchylił skarżone nim postanowienie.

Odnośnie postanowienia o odrzuceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku i jego doręczenie z uzasadnieniem, SN wskazał, iż zapadło ono w dniu 12.7.2023 r. Data jest istotna, gdyż zdarzenie to miało miejsce przed wejściem w życie art. 394² § 1¹ pkt 5¹ KPC. w tej chwili zasadą jest brak możliwości skarżenia wyroku w sytuacji niedoręczenia skarżącemu uzasadnienia orzeczenia. Jednak w stanie prawnym przed 28.9.2023 r. – data wejścia w życie ustawy z 7.7.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1860) – odmowę sporządzenia i doręczenia uzasadnienia orzeczenia podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną można było skarżyć w ramach zażalenia na postanowienie w sprawie odrzucenia skargi. Ta sama zasada odnosi się do odrzucenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku wraz z uzasadnieniem z tej przyczyny, iż wnioskodawca nie ma statusu interwenienta ubocznego. Wykładnia przeciwna prowadziłaby do trwałego uniemożliwienia wniesienia skargi kasacyjnej w razie błędnej oceny przez sąd, czy zachodziły podstawy do uzyskania statusu interwenienta ubocznego. Wobec daty złożenia wniosku dopuszczalna jest ocena przez SN, czy brak doręczenia odpisu uzasadnienia wyroku był prawidłowy.

W sprawie zagadnieniem wstępnym była kwestia schematy postanowienia o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej, co jest bezpośrednio powiązane z prawidłowością odrzucenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku i jego doręczenie z uzasadnieniem.

SN wskazał, iż Skarżący w sposób prawidłowy neguje istnienie możliwości odmowy przez sąd dopuszczenia do udziału w postępowaniu osoby, która złożyła oświadczenie o wstąpieniu do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego. Wynika to z normy prawnej zawartej w art. 77 § 1 zd. 1 KPC, który stanowi iż interwenient uboczny składa oświadczenie o wstąpieniu do sprawy w piśmie procesowym i wskazuje jaki jest jego interes prawny we wstąpieniu i do której strony przystępuje. Wykładnia językowa przepisu jest taka, iż status interwenienta uzyskuje się na skutek samego złożenia oświadczenia o wstąpieniu do sprawy. Definicja interwencji ubocznej (art. 76 KPC) reguluje, iż do sprawy jako interwenient uboczny może przystąpić tylko ten, kto ma interes prawny, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, ale interes prawny interwenienta jest badany jedynie w razie zgłoszenia opozycji (art. 78 KPC). Jednocześnie pomimo jej zgłoszenia, interwenient uboczny bierze udział w sprawie, dopóki orzeczenie uwzględniające opozycję nie stanie się prawomocne (art. 78 § 2 i 3 KPC). Zatem z przepisów tych wynika wprost, iż status interwenienta ubocznego jest nabywany z mocy samego oświadczenia o wstąpieniu do postępowania. Tylko zgłoszenie przez jedną ze stron opozycji pozwala na weryfikację, czy interwenient rzeczywiście posiada interes prawny. Żaden przepis, nie przewiduje możliwości zweryfikowania tej kwestii z urzędu. Potwierdzeniem słuszności powyższego jest analiza art. 394^1a § 1 pkt 2 KPC, gdzie została przewidziana zaskarżalność tylko tych orzeczeń dotyczących statusu interwenienta, które zapadły na skutek opozycji. Wypływa z tego wniosek, iż nie istnieją inne tego rodzaju postanowienia. W ocenie SN, nie jest możliwe wydanie postanowienia o odmowie dopuszczenia do udziału w sprawie interwenienta ubocznego bez opozycji (z urzędu) i by orzeczenie takie nie było zaskarżalne.

SN wskazał również na swoje orzecznictwo, w którym dostrzeżono, iż KPC nie dopuszcza badania przez sąd z urzędu, czy istnieje interes prawny, na który powołuje się interwenient uboczny w swoim oświadczeniu o wstąpieniu do sprawy. Jest to możliwe tylko po zgłoszeniu opozycji, a rozstrzygnięcia wydawane w tym przedmiocie, bez jej zgłoszenia przez jedną ze stron, nie są znane ustawie. SN zauważył, iż w orzecznictwie został wyrażony odmienny pogląd, ale jest on ograniczony tylko do spraw o prawa stanu cywilnego.

SN wskazał, iż wstępowanie do postępowań podmiotów, które nie mają interesu prawnego jako interwenient uboczny przy bierności stron i braku opozycji powoduje zagrożenie dla ich sprawnego biegu. Jednak nie są one znaczące, bowiem nie mają one dla interwenienta pożytku, a skutkują ponoszeniem kosztów postępowania. Nadto strony mogą hamować to działanie przez zgłaszanie opozycji. W razie braku profesjonalnej reprezentacji sąd winien o tym pouczyć.

Konsekwentnie za nietrafne uznano postanowienie SO o odmowie dopuszczenia skarżącego do udziału w sprawie i jako jego następstwo postanowienie odrzucające wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienie wyroku. SN zastrzegł, iż jego postanowienie nie przesądza o tym, czy skarżący posiada interes prawny w zgłoszeniu interwencji ubocznej lub interes prawny w zaskarżeniu wyroku SO. SN rozpoznawał wyłącznie zażalenie od postanowienia, którym odrzucono skargę kasacyjną z uwagi na mylne przeświadczenie o nieprzysługiwaniu skarżącemu statusu interwenienta ubocznego.

Komentarz