Naruszenie nietykalności cielesnej – opis przestępstwa i przykłady

adwokat-sobolewski.pl 7 miesięcy temu

Ustawodawca w art. 217 § 1 kodeksu karnego przewidział odpowiedzialność karną za przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej człowieka. Istotą tej instytucji jest zagwarantowanie człowiekowi wolności od fizycznych oddziaływań na jego ciało.

Rodzaj zamiaru przy przestępstwie naruszenia nietykalności cielesnej

Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego (tak: wyrok sądu Rejonowego w Toruniu II Wydział Karny z dnia 6 maja 2016 r., sygn. akt II K 608/15)

Definicja nietykalności cielesnej

Nietykalność cielesna jest to wolność każdego człowieka przed niechcianym naruszeniem sfery jego cielesności, a zatem każdy człowiek ma prawo oczekiwać od innych ludzi, iż nie będzie przez nich dotykany wbrew swej woli, a w tym sensie dobrem chronionym przez art. 217 § 1 k. k. będzie również godność osobista człowieka.

Różnica pomiędzy nietykalnością i integralnością cielesną

Przepis art. 217 § 1 k.k. ma przeciwdziałać zamachom fizycznym, których celem jest okazanie drugiemu człowiekowi braku szacunku przez nieposzanowanie jego woli co do postępowania z jego ciałem. Przepis ten nie chroni zatem integralności cielesnej, gdyż jego celem nie jest zagwarantowanie ochrony przed wyrządzeniem szkody w postaci uszkodzeń ciała (temu służą przede wszystkim przestępstwa stypizowane w rozdziale XIX Kodeksu karnego).

Formy naruszenia nietykalności cielesnej

Zgodnie z treścią art. 217 § 1 k. k., karze podlega ten, kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną. Naruszenie nietykalności cielesnej jest zatem zawsze zachowaniem będącym formą fizycznego oddziaływania na ciało człowieka, które nie jest przez niego akceptowane.

Naruszenie nietykalności cielesnej może nastąpić przez uderzenie osoby, przez które należy rozumieć cios zadany pokrzywdzonemu, tj. spowodowanie zderzenia (zetknięcia) ciała pokrzywdzonego z ciałem sprawcy (np. ręką, nogą, głową) lub używanym przez niego przedmiotem (np. kijem).

Inne sposoby naruszenia nietykalności cielesnej obejmują wszelkie formy zachowań i wszelkie możliwe rodzaje ingerencji sprawcy w nietykalność cielesną, tj. naruszenie sfery cielesnej pokrzywdzonego wbrew jego woli. Mogą zatem polegać np. na:

  • szarpaniu
  • popychaniu
  • przytrzymywaniu
  • szczypaniu
  • ciągnięciu za włosy
  • uciskaniu
  • kłuciu
  • potrącaniu łokciem
  • polewaniu wodą
  • rozpyleniu gazu pieprzowego

(tak: wyrok Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku z dnia 26 lutego 2018 r., sygn. akt II K 1423/16).

Skutek w postaci uszkodzenia ciała

Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej ma charakter formalny, a zatem zostaje dokonane z chwilą zachowania sprawcy i nie wymaga zaistnienia żadnego skutku.

Niektóre jednak formy naruszenia nietykalności cielesnej mogą wiązać się z bólem i powstaniem nieznacznych oraz przemijających śladów na ciele, np. w postaci otarcia naskórka, zadrapania lub sińca, ale co do zasady ich powstanie jest obojętne dla bytu komentowanego przestępstwa.

Sprawca naruszenia nietykalności cielesnej atakuje bowiem godność osobistą pokrzywdzonego, wyrażającą się w naruszaniu jego sfery cielesnej wbrew jego woli, a nie ma na celu wyrządzenia krzywdy fizycznej.
(tak: wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu II Wydział Karny z dnia 9 maja 2016 r., Sygn. akt II K 1129/15)

Dopiero, jeżeli działanie sprawcy swą intensywnością przekroczy nieznaczny i przemijający charakter powstałych śladów na ciele pokrzywdzonego, to należy rozważać kwalifikację jego zachowania w ramach przestępstw przeciwko zdrowiu, w szczególności art. 157 k. k. (uszkodzenie ciała) (A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 5, Warszawa 2018).

Aktualny zatem pozostaje pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, iż za naruszenie nietykalności cielesnej może być uznane tylko takie zdarzenie, które nie powoduje żadnych zmian anatomicznych lub fizycznych w organizmie człowieka i nie pozostawia na jego ciele żadnych lub – co najwyżej – nieznaczny lub przemijający ślad w postaci niewielkiego i krótkotrwałego zasinienia” (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09 września 1969 r., V KRN 106/69, OSNKW 1970, nr 1, poz. 3).

Znaczenie stopnia społecznej szkodliwości czynu dla naruszenia nietykalności cielesnej

W myśl przepisu art. 1 § 2 k. k., nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, co oznacza, iż dla poniesienia odpowiedzialności karnej przez sprawcę dopuszczającego się przestępstwa naruszenia nietykalności cielesnej nie wystarcza wyczerpanie znamion tego przestępstwa określonych w kodeksie karnym, ale jeszcze konieczna jest nie mniej istotna ocena, czy konkretny czyn godzi w dobra akceptowane społecznie, pozostające pod ochroną prawa.

O stopniu społecznej szkodliwości czynu decydują okoliczności określone w art. 115 § 2 k. k. Są to okoliczności zarówno natury przedmiotowej (rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia), jak i podmiotowej (postać zamiaru albo brak zamiaru dokonania czynu zabronionego, motywacja sprawcy).

Nie wpływają natomiast na stopień społecznej szkodliwości czynu adekwatności i warunki osobiste sprawcy, a także opinia o nim i dotychczasowy tryb życia.

Postać zamiaru jako podstawa określenia stopnia społecznej szkodliwości naruszenia nietykalności

Przyjmuje się w orzecznictwie i doktrynie, iż o wyższym stopniu społecznej szkodliwości świadczy zamiar bezpośredni (i kierunkowy), potem kolejno – zamiar ewentualny, lekkomyślność; stosunkowo najniższy stopień społecznej szkodliwości przyjmuje się zaś w przypadku niedbalstwa. Mniejszy stopień społecznej szkodliwości mają także czyny popełnione w stanie ograniczonej poczytalności (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1972 r., IV KR 324/71, OSNPG 1972, nr 5, poz. 86). Przyjmuje się również iż z reguły o większym stopniu społecznej szkodliwości decyduje zamiar przemyślany, zaś o mniejszym – nagły.

Ustawodawca nie podaje żadnych wskazówek, jak należy oceniać motywację sprawcy. W praktyce ocenia się nie tyle motywację, ile dominujący motyw zachowania sprawcy. Nie istnieje katalog motywów „dobrych” i „nagannych”. Ten sam motyw w zależności od konkretnych okoliczności może zostać oceniony jako przemawiający na korzyść sprawcy, wpływając na zmniejszenie stopnia społecznej szkodliwości, lub na niekorzyść, wpływając na jego podwyższenie. Za motywację naganną uważa się na przykład działanie z chęci zysku.

Rozmiar szkody przy przestępstwie naruszenia nietykalności cielesnej

Jak już było to powiedziane, naruszenie nietykalności cielesnej nie cechuje się skutkiem o charakterze materialnym, intencją sprawcy nie jest wyrządzenie krzywdy fizycznej, a zaatakowanie godności osobistej pokrzywdzonego poprzez naruszenie jego sfery cielesnej wbrew woli pokrzywdzonego.

Oceniając zatem rozmiar wyrządzonej przez sprawcę szkody należy ocenić wyłącznie ewentualną stratę moralną pokrzywdzonego i zastanowić się najpierw, czy rzeczywiście takowa powstała, jeżeli tak – to ustalić jej wielkość.

Na kanwie sprawy toczącej się przeciwko oskarżonemu, który w stanie wzburzenia, realizując chęć oddania ulotki, której pozostawiania za wycieraczką samochodu sobie nie życzył, popchnął roznoszącego ulotki i zadał mu uderzenie w klatkę piersiową, Sąd Rejonowy Gdańsk – Południe w Gdańsku w wyroku z dnia 26 lutego 2018 r. (sygn. akt II K 1423/16) uznając, iż opisany czyn nie stanowi przestępstwa z uwagi na jego znikomą społeczną szkodliwość, pod uwagę wziął takie okoliczności, jak to, że:

  • działanie sprawcy było jednorazowe, dokonane przez drugiego mężczyznę (inaczej należałoby oceniać naruszenie nietykalności cielesnej kobiety przez mężczyznę, bądź dziecka przez osobę dorosłą), pomiędzy mężczyznami nie występowała znaczna dysproporcja sił, nie miały tu też zastosowania jakiekolwiek względy narodowościowe, religijne i rasowe;
  • do zdarzenia doszło bez udziału osób trzecich, świadków, udział w nim wzięli tylko oskarżony i pokrzywdzony – twarzą w twarz.

Ponadto, nie bez znaczenia dla sądu była też treść pozostawionej oskarżonemu ulotki, która reklamowała i zachęcała do skorzystania z usług, których oskarżony, będący lekarzem – jak wprost wskazywał – nie tylko nie popiera, ale wręcz krytykuje, gani, uznaje ze nieetyczne i nikczemne.

Sąd Rejonowy w Grudziądzu Wydział II Karny w wyroku z dnia 26 września 2017 r. (sygn. akt II K 86/17) w sprawie o naruszenie nietykalności cielesnej w pracy, na niekorzyść oskarżonego potraktował popełnienie przez niego czynu w miejscu pracy, a także umiejscowienie naruszenia nietykalności cielesnej pokrzywdzonego, gdyż szyja jest organem ważnym dla człowieka.

W ramach oceny zachowania oskarżonego z punktu widzenia dyrektywy proporcjonalności kary do stopnia winy sprawcy Sąd na niekorzyść oskarżonego potraktował też okoliczność, iż oskarżyciel swym zachowaniem nie sprowokował oskarżonego do naruszenia nietykalności cielesnej.

Ponadto sąd podkreślił, iż nienależyte wykonanie polecenia służbowego nie może być w żadnym razie traktowane jako usprawiedliwienie naruszenia nietykalności cielesnej w pracy.

W ramach dyrektywy prewencji indywidualnej na korzyść oskarżonego Sąd potraktował natomiast uprzednią niekaralność za przestępstwo.

Wymiar kary

Przestępstwo naruszenia nietykalności cielesnej jest zagrożone alternatywnymi karami grzywny, ograniczenia wolności albo więzienia do roku.
Powyższe wskazuje na to, iż stopień społecznej szkodliwości tego przestępstwa jest niższy niż na przykład przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, czy też przestępstw przeciwko mieniu.

Odstąpienie przez sąd od wymierzenia kary za naruszenie nietykalności cielesnej

Art. 217 § 2 k.k. przewiduje możliwość odstąpienia przez sąd od wymierzenia oskarżonemu kary, o ile naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo o ile pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności (retorsja), sąd może odstąpić od wymierzenia kary.

Sąd Rejonowy w Kętrzynie II Wydział Karny w wyroku z dnia 6 listopada 2014 r. (sygn. akt II K 276/14) uznał, iż sytuacja faktyczna, w której działanie oskarżonej naruszające nietykalność cielesną pokrzywdzonej nie różniło się w sposób istotny od rodzaju i sposobu zachowania się pokrzywdzonej, oraz o ile prowokacyjne zachowanie pokrzywdzonej było powodem naruszenia przez oskarżoną jej nietykalności cielesnej – to uprawnia to sąd do odstąpienia od wymierzenia kary.

W opisywanej sprawie prowokacyjne zachowanie pokrzywdzonej polegało na fotografowaniu oskarżonej, jak ta wychodzi ze swojego mieszkania wraz z mężem pokrzywdzonej. Sąd uznał, iż z punktu widzenia ogólnie przyjętych i akceptowalnych norm postępowania, fotografowanie oskarżonej bez jej zgody było zaczepne i niewłaściwe.

Związek czasowy i przyczynowo-skutkowy przy retorsji

Zachowanie oskarżonego, aby mogło być uznane za retorsje, musi mieć bliski związek czasowy ze zniewagą lub naruszeniem nietykalności dokonanymi przez sprawcę. Istotne jest również, aby zachodził związek przyczynowo-skutkowy miedzy prowokacyjnym zachowaniem pokrzywdzonego a zniewaga lub naruszeniem nietykalności.

Sąd Rejonowy VI Wydział Karny w Świdnicy w wyroku z dnia 3 marca 2015 r., sygn. akt VI K 447/14 uznał, iż wyzwiska ze strony pokrzywdzonej wobec oskarżonego, a następnie naruszenie nietykalności cielesnej oskarżonego poprzez złapanie przez oskarżycielkę jego ręki uzasadniły przyjęcie przez sąd, iż czyn oskarżonego naruszający nietykalność cielesną oskarżycielki w formie wyszarpnięcia swojej ręki i odepchnięcia oskarżycielki – stanowił retorsję. Odpowiedź oskarżonego czynem tego samego rodzaju wobec działania oskarżycielki, oraz bliski związek czasowy skłoniły sąd do zastosowania w sprawie instytucji odstąpienia od wymierzenia kary.

W sytuacji, gdy pokrzywdzony był agresywny i wulgarnymi słowami wyzywał oskarżonego oraz uderzał rękoma w biurko, a ponadto znajdował się w stanie upojenia alkoholowego, Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie V Wydział Karny w wyroku z dnia 12 grudnia 2017 r. (sygn. akt V K 225/17) uznał, iż zachowanie pokrzywdzonego mogło wzbudzić poczucie zagrożenia u oskarżonego. Stąd też sąd ten uznał, iż naruszenie nietykalności pokrzywdzonego przez oskarżonego było wywołane wyzywającym zachowaniem się pokrzywdzonego – co spowodowało odstąpienie przez sąd od wymierzenia oskarżonemu kary.

Idź do oryginalnego materiału