Neutralność podatkowa połączenia spółek a ich wcześniejsze restrukturyzacje

Od wejścia Polski do UE neutralność podatkowa połączenia spółek była zasadą (o ile połączenie nie służyło unikaniu opodatkowania). Zapewniały ją tzw. dyrektywa mergerowa[1] oraz przepisy ustaw podatkowych wprowadzone w celu jej implementacji.

Przywołana zasada zmieniła się jednak w 2022 r. – po wejściu w życie krajowych reform podatkowych nazywanych popularnie „Polskim Ładem”. Wprowadziły one szereg nowych warunków i wyłączeń neutralności podatkowej połączeń spółek. Część z nich dotyczy sytuacji spółek, które w przeszłości były w restrukturyzacji.

Aktualny stan prawny

Co do zasady w przypadku połączenia spółek wspólnicy spółki przejmowanej w zamian za posiadane udziały otrzymują udziały spółki przejmującej. Reguła ta nie ma zastosowania jedynie w ramach połączeń uproszczonych, takich jak:

• przejęcie spółki córki przez spółkę matkę (która ma 100% udziałów w spółce córce);
• połączenie spółek sióstr mających tego samego, jedynego wspólnika.

W sytuacji, gdy wspólnicy otrzymywali udziały, to ich wartości z reguły nie traktowało się jako przychód[2]. Jednak od 2022 r. wyłączenie wartości emisyjnej otrzymanych udziałów spółki przejmującej z przychodów wspólnika ma miejsce po spełnieniu dwóch warunków. Jednym z nich jest to, aby udziały (akcje) w podmiocie przejmowanym nie zostały nabyte lub objęte w wyniku:

• innego łączenia lub podziału podmiotów;
• tzw. wymiany udziałów (chodzi o specyficzny aport udziałów/akcji).

Historyczne restrukturyzacje, które wykluczają neutralność podatkową połączenia spółek

Działania, które wykluczają neutralność podatkową połączenia spółek, omówimy na przykładzie spółki Beta planującej połączyć się z Delta (tj. Delta ma przejąć Beta). Wspólnikiem Beta jest spółka Alfa, która objęła w przeszłości udziały w Beta. Nie były to jednak udziały powstałe w wyniku „wejścia” do spółki (np. w drodze podwyższenia kapitału zakładowego czy nabyte na rynku wtórnym), ale objęte w związku z poprzednimi restrukturyzacjami spółki Beta.

Restrukturyzacja ta mogła przybrać jeden z poniższych scenariuszy:

1. Alfa wniosła do Beta swoje udziały w Gamma w zamian za udziały w Beta, stając się jej wspólnikiem (tzw. wymiana udziałów);
2. Beta 1 i Beta 2 połączyły się w nową spółkę Beta, której udziały (w ramach połączenia) objęła Alfa – jeden z udziałowców Beta 1 oraz Beta 2;
3. Beta łączy się z Gamma poprzez jej przejęcie. Udziały w Beta obejmuje Alfa – jeden z dotychczasowych wspólników Gamma;
4. Omega podzieliła się w drodze przeniesienia części majątku spółki na rzecz Beta. Nowe udziały w Beta objęła m.in. Alfa, która posiadała część udziałów w Omega.

We wszystkich tych przypadkach dalsza restrukturyzacja spółki Beta, w postaci połączenia z Delta, będzie dla Alfa źródłem powstania przychodu do opodatkowania w wysokości wartości emisyjnej udziałów (de facto – rynkowej).

Jest to efektem tego, iż udziały Alfa w spółce przejmowanej (Beta) zostały nabyte w drodze operacji restrukturyzacyjnych wymienionych w ustawie o CIT. Według wskazanych wyżej przykładów chodzi kolejno o:

• wymianę udziałów,
• połączenie przez zawiązanie nowej spółki,
• połączenie przez przejęcie oraz podział spółki.

Czy ograniczenie neutralności podatkowej połączenia spółek jest zgodne z unijnymi przepisami?

Już na etapie projektowania przepisów zawartych w tzw. Polskim Ładzie podnoszono głosy o ich sprzeczności z prawem unijnym, a dokładniej z dyrektywą mergerową[3]. Ta ostatnia nie uzależnia neutralności podatkowej połączenia spółki od tego, czy podmiot przejmowany był w przeszłości spółką w restrukturyzacji (choć art. 8 ust. 6 dyrektywy w polskiej wersji językowej może w tym zakresie wprowadzać w błąd).

Zwracają na to uwagę również polskie sądy administracyjne. Zgodnie z ich wyrokami przepisy ograniczające neutralność podatkową połączeń spółek tylko w odniesieniu do pierwotnej restrukturyzacji są niezgodne z dyrektywą mergerową z dwóch względów:

1. celem dyrektywy nie było utrudnianie spółkom wielokrotnych restrukturyzacji spółki, ale zapewnienie, iż państwo zachowa prawo do opodatkowania wzrostu wartości udziałów posiadanych przez udziałowców spółki przejmowanej;
2. na gruncie dyrektywy mergerowej restrukturyzacje, które nie mają na celu unikania opodatkowania (lub uchylania się od niego), powinny być neutralne podatkowo dla wszystkich stron transakcji (niezależnie od tego, czy spółka była już w przeszłości w restrukturyzacji).

W ten sposób wypowiedziały się, m.in. WSA we Wrocławiu[4], w Olsztynie[5] oraz w Warszawie[6]. Warto na te orzeczenia zwrócić uwagę z zastrzeżeniem, iż to pierwsze (i wciąż nieprawomocne) wyroki, zatem trudno mówić tu o ugruntowanej linii orzeczniczej.

Mając na uwadze powyższe informacje, przed podjęciem decyzji o restrukturyzacji zawsze warto wcześniej przeanalizować skutki podatkowe, które często mogą okazać się tzw. deal breakerem. Zdefiniowanie skutków podatkowych z odpowiednim wyprzedzeniem pozwala na bezpieczne zaplanowanie transakcji. Dlatego jeżeli potrzebują Państwo pomocy w tym zakresie, to zachęcamy do kontaktu.

[1] Dyrektywa Rady 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, podziałów przez wydzielenie, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego (Dz.Urz.UE.L.2019.310.34)

[2] art. 12 ust. 4 pkt 12 ustawy o CIT

[3] art. 8 ust. 1 oraz art. 8 ust. 2

[4] wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 20 grudnia 2023 r. (I SA/Wr 811/22)

[5] wyrok WSA w Olsztynie z dnia 28 czerwca 2023 r. (I SA/Ol 118/23)

[6] Wyrok WSA w Warszawie z dnia 24 października 2024 r. (III SA/Wa 1877/24)