1 tydzień temu
Od 13 lutego 2025 r. obowiązują nowe regulacje określające znamiona przestępstw seksualnych. Zmianie uległo między innymi jedno znamię zgwałcenia.
Nowelizację procedowano w parlamencie w 2024 r. Losy prac parlamentarnych komentowałem na bieżąco w kolejnych analizach Dogmatycznych, które znajdziecie na portalu. Finalnie ustawodawca w znaczący sposób zmodyfikował pierwotne przedłożenie, oparte na koncepcji “braku zgody” i wprowadził do przepisów jedynie punktowe zmiany.
Dziś nowe regulacje już obowiązują. Różnice stanów prawnych przedstawia poniższe zestawienie.
| Przed nowelizacją | Od 13 lutego 2025 r. |
| Art. 197. § 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze więzienia od lat 2 do 15. | Art. 197. § 1. Kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub w inny sposób mimo braku jej zgody, podlega karze więzienia od lat 2 do 15. |
| Brak § 1a | Art. 197. § 1a. Tej samej karze podlega, kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego wykorzystując brak możliwości rozpoznania przez nią znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem. |
| Art. 197. § 2. o ile sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8. | Art. 197. § 2. Jeżeli sprawca w sposób określony w § 1 lub 1a doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8. |
| Art. 198. Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8. | Art. 198. Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikające z upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych znaczne ograniczenie umiejętności rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8. |
| Art. 199 bez zmian |
W jaki sposób interpretować znowelizowane regulacje i co tak naprawdę zmieniło się od 13 lutego 2025 r.? Wbrew pozorom nie jest łatwo odpowiedzieć na te pytania.
Nowela obowiązuje – pytania się mnożą
Mimo stosunkowo długiej, bo aż sześciomiesięcznej vacatio legis, po uchwaleniu ustawy i jej podpisaniu przez prezydenta wokół nowelizacji zapanowała niepokojąca cisza. Tymczasem obowiązujące od 13 lutego 2025 r. przepisy wywołują wiele wątpliwości interpretacyjnych, które warto rozstrzygnąć przed zastosowaniem nowych regulacji w praktyce wymiaru sprawiedliwości.
Oto moje zestawienie 18 zasadniczych pytań Dogmatycznych:
1. Dlaczego nowelizacja nie zmieniła definicji przemocy, która – zgodnie z wieloletnim orzecznictwem – ma polegać na przezwyciężaniu oporu osoby pokrzywdzonej?
2. Czy nowelizacja zapobiegnie czynieniu ustaleń typu: Czy Pani/Pan krzyczał/a, bronił/a się, płakał/a, protestował/a? W jaki sposób okazała Pani sprzeciw na kontakt seksualny?
3. Na czym ma polegać “inny” od przemocy, groźby bezprawnej i podstępu sposób działania sprawcy? Jaki typowy stan faktyczny podpada pod wskazane znamię?
4. Czy “inny sposób” to sposób “jakikolwiek”?
5. Co to znaczy, iż sprawca ma działać “mimo braku zgody”?
6. Jakie są warunki relewantnej prawnie zgody na kontakt seksualny?
7. Co oznacza wymóg dobrowolności zgody, określony przez tzw. konwencję stambulską?
8. Czy jest karalne zgwałcenie za zgodą poszkodowanego?
9. Z jakiego powodu groźba pobicia doprowadzająca do kontaktu seksualnego stanowi zgwałcenie, a wykorzystanie bezradności ofiary (nadal) nie jest zgwałceniem?
10. Dlaczego tzw. przemoc ekonomiczna, doprowadzająca inną osobę do kontaktu seksualnego ze sprawcą wykorzystującym jej sytuację, zagrożona jest (nadal) maksymalnie 3 latami więzienia i nie stanowi zgwałcenia?
11. Czy nowy typ przestępstwa z art. 197 § 1a k.k. stanowi “zgwałcenie”?
12. Jak kwalifikować tzw. toniczny bezruch? Przemoc? Doprowadzenie do seksu “mimo braku zgody”? Wykorzystanie niemożliwości pokierowania swoim postępowaniem przez ofiarę? Wykorzystanie jej bezradności? Wykorzystanie innego zakłócenia czynności psychicznych ofiary? Tylko naruszenie nietykalności cielesnej? Która z tych sześciu różnych kwalifikacji prawnych będzie adekwatna po 13 lutego 2025 r.?
13. Na czym polega karalne zgwałcenie przez zaniechanie?
14. W jakich sytuacjach karalne jest zgwałcenie z zamiarem wynikowym?
15. Jakie znaczenie ma błąd sprawcy odnośnie do stanu osoby pokrzywdzonej? Czy sprawca musi móc odróżniać stan pełnej niepoczytalności (197 § 1a k.k.) od stanu ograniczonej poczytalności (art. 198 k.k.) oraz stanu pełnej “kompetencji” do wyrażenia zgody przez inną osobę (art. 197 § 1 in fine k.k.), wziąwszy pod uwagę, iż są to przestępstwa umyślne, a niektóre z nich ograniczone wyłącznie do zamiaru bezpośredniego.
16. W jaki sposób nowelizacja zmienia podejście do przestępstw pedofilskich, gdy dziecko nie jest w stanie zrozumieć znaczenia czynu sprawcy (bo ma np. 2 lata)?
17. Jaka jest relacja przestępstw z art. 197 § 1 in fine k.k., art. 197 § 1a k.k., art. 198 k.k. i art. 199 § 1 k.k. (rozłączność, krzyżowanie się, pełne zawieranie się, lex specialis)?
18. Czy w każdej sprawie obejmującej art. 198 i 199 § 1 k.k. trzeba wykazywać, iż ofiara wyraziła “zgodę” (sic!) na kontakt seksualny (a contrario wobec art. 197 § 1 in fine k.k.)?
Komentarz książkowy do nowelizacji
Na te i inne pytania odpowiadam w mojej najnowszej książce, poświęconej znowelizowanym przepisom dotyczącym przestępstw seksualnych.
Manuskrypt książki przekazałem jakiś czas temu do wydawnictwa. w tej chwili – wg stanu na 13 lutego 2025 r. – realizowane są ostatnie prace redakcyjne przed premierą książki.
Opracowanie jest komentarzem do znowelizowanych przepisów. Jest to pierwsze opracowanie książkowe poświęcone w całości omawianym zmianom legislacyjnym. Naświetlam parlamentarną genezę uchwalonych przepisów oraz przedstawiam krok po kroku wykładnię poszczególnych regulacji. Odnoszę się w szczególności do problemów, które wypunktowałem powyżej.
Wydawca przewiduje premierę książki w okolicach marca 2025 r., prawdopodobnie wcześniej ruszy jej przedsprzedaż. Gdy tylko książka będzie dostępna, dam o tym znać na Dogmatach!
Praktyków wymiaru sprawiedliwości zachęcam już dzisiaj do przemyślenia wskazanych kwestii i podzielenia się Waszą opinią o nowelizacji. Począwszy od dzisiaj – od 13.02.2025 r. – musicie mierzyć się ze zmienionymi przepisami w praktyce.
