Zdjęcie: https://www.euractiv.pl/section/nowe-technologie/news/przelom-na-granicach-europy-z-biometria-w-tle/

Projekt METICOS zmienia podejście do bezpieczeństwa i kontroli granic, stawiając na inteligentne technologie, szacunek dla prywatności podróżnych i analizę dużych zbiorów danych. Ale czy wykorzystuje biometrię zgodnie z AI Act?

W świecie, w którym mobilność staje się rzeczywistością i codziennością, Unia Europejska postawiła na innowacje w zarządzaniu granicami. Projekt badawczy METICOS, finansowany ze środków UE kwotą blisko 5 mln euro, ma na celu przyspieszenie wdrażania inteligentnych technologii kontroli granic. Za jego realizację odpowiada Europejski Uniwersytet Cypryjski wraz z 14 partnerami z 9 państw europejskich.

Głównym zadaniem projektu jest zrozumienie, w jaki sposób nowe technologie, takie jak rozpoznawanie danych czy biometria, są postrzegane zarówno przez podróżnych, jak i agencje graniczne. Zespół przyjął podejście holistyczne, łącząc analizę big data z oceną wpływu społecznego oraz etycznego innowacyjnych rozwiązań.

Technologia w służbie użytkowników i bezpieczeństwa

METICOS wykorzystał modelowanie, analizę dużych zbiorów danych, wirtualną rzeczywistość i zaawansowane czujniki, by opracować modele przewidujące akceptację inteligentnych technologii granicznych. Dzięki tym narzędziom udało się stworzyć rozwiązania sprzyjające płynnemu i bezpiecznemu przekraczaniu granic, bez naruszania prawa do prywatności.

Projekt dostarczył organizacjom granicznym narzędzi do podejmowania decyzji opartych na dowodach. Umożliwia to wyważenie kwestii bezpieczeństwa i ochrony danych osobowych podróżnych, co z kolei przyspiesza akceptację nowoczesnych form kontroli, takich jak systemy bez bramek.

W jaki sposób działa METICOS?

Jednym z kluczowych osiągnięć projektu było stworzenie systemu wspomagania decyzji w czasie rzeczywistym. System ten integruje różne sieci źródeł danych i systemy informacyjne, dostarczając porganicznikom kluczowych metryk oraz wskaźników efektywności.

Zespół METICOS opracował modele służące do pomiaru zmiennych takich jak poziom niepokoju wywołanego technologią czy oczekiwania wobec jej wydajności. Bazując na sprawdzonych teoriach, jak Technology Acceptance Model (TAM) i Unified Theory of Acceptance and Use of Technology (UTAUT), badacze zbudowali nowoczesny schemat klasyfikacji akceptacji oraz tablicę rozdzielczą oceniającą wpływ społeczny i etyczny technologii granicznych.

Dzięki temu możliwe stało się badanie poziomu akceptacji inteligentnych technologii z punktu widzenia doświadczenia użytkownika, co jest najważniejsze dla ich skutecznego wdrażania.

Realne wdrożenia w pięciu krajach

Opracowane w ramach METICOS rozwiązania przeszły weryfikację w rzeczywistych warunkach. Przeprowadzono dwa eksperymenty użycia podczas pięciu pilotażowych wdrożeń w Austrii, na Cyprze, w Estonii, Grecji i Rumunii, z udziałem prawdziwych podróżnych i funkcjonariuszy służb granicznych.

Testy te pozwoliły potwierdzić, iż nowoczesne technologie mogą:

• znacząco poprawić efektywność i bezpieczeństwo kontroli granicznych,
• zwiększyć poziom akceptacji użytkowników,
• ułatwić wymianę wiedzy i współpracę między organami granicznymi, dostawcami usług oraz podróżnymi,
• przyczynić się do rozwoju europejskiego systemu inteligentnego zarządzania granicami.

METICOS jako część szerszej strategii UE

Projekt METICOS wpisuje się w działania klastra 20 projektów w ramach programu Horyzont 2020, dotyczących badań i innowacji w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego i zarządzania granicami.

Celem tej inicjatywy jest rozwój technologii oraz wiedzy związanej z przewidywaniem przepływów migracyjnych, zarządzaniem granicami opartym na analizie ryzyka, biometriach przyszłości, innowacyjnym nadzorem z powietrza, sztuczną inteligencją w analizie dokumentów podróżnych oraz nowymi technikami wykrywania zagrożeń na granicach.

Dzięki METICOS Europa staje się bardziej gotowa na implementację rozwiązań, które łączą wysokie standardy bezpieczeństwa z poszanowaniem praw obywatelskich. Zaawansowane systemy analityczne i innowacyjne technologie pozwolą na bardziej efektywne zarządzanie przepływami ludzi na granicach, minimalizując przy tym stres podróżnych i potencjalne naruszenia prywatności.

AI Act a intensyfikacja biometryczna – kiedy można a kiedy nie?

W cieniu rozważań o nowych technologiach warto pochylić się także nad kwestią identyfikacji biometrycznej w kontekście AI Act. Rozporządzenie reguluje identyfikację biometryczną w czasie rzeczywistym, ale nie obejmuje wszystkich jej form. najważniejsze znaczenie ma tu rozróżnienie między różnymi sposobami wykorzystania biometrii – w tym również w kontekście kontroli granicznych.

Identyfikacja tożsamości na granicy, kiedy opiera się na porównaniu danych biometrycznych podróżnego z informacjami zawartymi w jego dokumentach (tzw. porównanie „jeden do jednego”), np. przez zeskanowanie twarzy w celu potwierdzenia zgodności z paszportem, nie jest objęta regulacją AI Act. Takie zastosowania uznawane są za technicznie ograniczone i nie stwarzają istotnego zagrożenia dla praw podstawowych – służą bowiem jedynie do potwierdzenia tożsamości konkretnej osoby w oparciu o jej zgodę i konkretne dokumenty.

Natomiast identyfikacja biometryczna w czasie rzeczywistym w rozumieniu AI Act dotyczy zupełnie innej sytuacji – chodzi o automatyczne rozpoznawanie tożsamości osób w przestrzeni publicznej, bez ich wiedzy i zgody, np. poprzez monitoring tłumu na lotnisku lub w mieście. Ten rodzaj rozpoznawania, znany jako porównanie „jeden do wielu”, jest ściśle reglamentowany przez AI Act, ponieważ niesie ze sobą wysokie ryzyko naruszenia prywatności i innych praw podstawowych.

AI Act zakłada, iż zdalna identyfikacja biometryczna w czasie rzeczywistym, szczególnie gdy wykorzystywana jest przez organy publiczne w przestrzeni publicznej, może być dopuszczalna jedynie w wyjątkowych sytuacjach, takich jak zapobieganie poważnym przestępstwom czy terroryzmowi – i tylko po spełnieniu rygorystycznych warunków prawnych.

Dodatkowo, ryzyko błędnej identyfikacji – choćby przy teoretycznie wysokiej skuteczności systemów (np. 99 proc.) – staje się realnym zagrożeniem, gdy dotyczy dużych populacji. Błąd na poziomie 0,1 proc. może oznaczać tysiące błędnych wskazań dziennie, np. na dworcach czy lotniskach. Co więcej, skuteczność takich systemów może znacząco się różnić w zależności od warunków technicznych i cech fizjologicznych użytkownika, takich jak wiek, płeć czy pochodzenie etniczne.

Oznacza to w konsekwencji, iż AI Act dotyczy tylko sytuacji, gdy identyfikacja przybiera charakter masowy, automatyczny i zdalny, jak w przypadku monitoringu tłumu. To fundamentalna różnica, która decyduje o zastosowaniu unijnych przepisów.