Jeden zaimek – wiele wątpliwości. Chodzi o słowo JEJ. Wykreślenie jednego zaimka zupełnie zmienia sens przepisu i to w dość niespodziewanym kierunku.

Trwają prace nad nowelizacją przepisów antydyskryminacyjnych. W obecnym stanie prawnym stosowanie przemocy, groźby lub znieważanie innej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości podlega surowszej karze.

W ramach nowelizacji do szczególnie negatywnych powodów dyskryminacyjnych mają być dodane: niepełnosprawność, wiek, płeć, orientacja seksualna. To dobry kierunek zmian, uwzględniający szersze i w praktyce bardzo istotne czynniki dyskryminacyjne (druk sejmowy nr 876, Sejm X kadencji).

Ale równocześnie z przepisu ma zniknąć słówko JEJ.

Czyli przepis, który brzmi (art. 119 § 1 k.k.): “Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu JEJ przynależności (…)” ma przybrać postać: “Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby w związku z przynależnością (…), niepełnosprawnością, wiekiem, płcią lub orientacją seksualną”.

Porównanie obu regulacji na przykładzie art. 257 k.k. znajduje się w tabeli.

Nie ma jej

Zaimek dzierżawczy JEJ wskazuje na to, iż powodem działania sprawcy, zasługującym na szczególne potępienie, ma być cecha grupy osób lub poszczególnej osoby. Czyli w skrócie: JEJ cecha.

W proponowanej wersji przepisu, po wykreśleniu słowa JEJ, nie będzie musiało chodzić o związek działania sprawcy z cechą grupy osób lub cechą poszczególnej osoby. Przepis obejmie również sytuacje, w których związek będzie odnosił się do cech… samego sprawcy!

W pewnym zakresie taka dwuznaczność nowej regulacji miałaby rację bytu. Przykładowo, ktoś w związku ze swoją przynależnością polityczną czy wyznaniową stosuje przemoc wobec innej, dowolnej osoby. OK, ma to sens – skoro z jakiegoś powodu ta przynależność popycha kogoś do nieakceptowalnych czynów, to kara za taki czyn powinna być surowsza.

Stygmatyzacja sprawcy

Jednak przepis bez słówka JEJ stałby się ryzykowny w innych aspektach. No bo co to znaczy, iż ktoś stosuje przemoc np. w związku z własną przynależnością rasową? Czy nie oznacza to konieczności badania, w jaki sposób “rasa” człowieka wpływa na stosowanie przez niego przemocy?

Podobnie z przynależnością etniczną czy narodową. Nietrudno wyobrazić sobie publiczną nagonkę, iż sprawca zastosował przemoc w związku z tym, iż pochodzi z tego a nie innego kraju itd.

Antydyskryminacja zmienia się w stygmatyzację. Przepis służący do zwalczania dyskryminacji zaczyna uzasadniać stygmatyzowanie sprawców wywodzących się z określonych grup etnicznych, narodowych itd.

Poważne konsekwencje dotyczyłyby również przesłanki wieku. Nietrudno wyobrazić sobie następujące stwierdzenie: sprawca zastosował przemoc w związku z wiekiem, bo był młody, podatny na zachowania agresywne, w okresie buntu, dojrzewania itd.

Wykreślenie słowa JEJ istotnie zaostrzałoby odpowiedzialność karną sprawców młodych, którzy zastosowali przemoc nie z powodów dyskryminacyjnych, ale z powodu wieku, w jakim sami się znajdowali.

Bez słowa JEJ przepisy, o których mówimy, tracą swój pierwotny sens i skręcają w mocno niepożądaną stronę.

Zatem z Dogmatycznego punktu widzenia nie należy wykreślać słowa JEJ, tak by przemoc, groźba, znieważenie itd. skierowane na grupę osób lub poszczególną osobę miały związek z JEJ cechami (przynależnością narodowa, wiekiem, płcią itd.), a nie z cechami sprawcy.

• O konsekwencji wykreślenia słowa “jej” mówiłem też w “Rzeczpospolitej”, wydanie z 21.01.2025 r. (online)

Zachęcam do udostępniania linka do analizy w mediach społecznościowych. Portal Dogmaty Karnisty to zarejestrowane czasopismo, które możesz cytować również w klasyczny sposób w swoim tekście, piśmie procesowym lub uzasadnieniu wyroku. Skorzystaj z poniższego wzoru:

• M. Małecki, Przepis bez słowa “jej”: antydyskryminacja zmienia się w stygmatyzację, DogmatyKarnisty.pl z 10.02.2025