Tymczasowe aresztowanie – uprawnienia aresztowanego

adwokat-sobolewski.pl 8 miesięcy temu

W razie istnienia przesłanek do zastosowania tymczasowego aresztowania, o których mowa w art. 258 § 1–3 kpk, dany organ, po zatrzymaniu osoby podejrzanej, występuje do prokuratora w sprawie skierowania do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie (244 § 4).

Podejrzany a oskarżony

Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (Art. 71 § 1 kpk).

Za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę, co do której prokurator złożył wniosek wskazany w art. 335 § 1 (wniosek prokuratora do sądu o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek) lub wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (Art. 71 § 2 kpk).

Jeżeli kodeks postępowania karnego używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.

Tymczasowe aresztowanie jako środek zapobiegawczy

Tymczasowe aresztowanie jest jednym ze środków zapobiegawczych. W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.

Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba iż jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, o ile się stawi. Zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe, chyba iż oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności. O terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora (Art. 249 § 3 kpk).

Środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary. Jednakże zasadę tą stosuje się do tymczasowego aresztowania tylko w razie orzeczenia kary więzienia (Art. 249 § 4 kpk).

Rodzaje środków zapobiegawczych

Do środków zapobiegawczych w polskim systemie prawa karnego zalicza się:

tymczasowe aresztowanie,
poręczenie majątkowe,
poręczenie społeczne,
dozór policyjny,
nakaz opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego,
środki zapobiegawcze z artykułu 276 Kodeksu postępowania karnego (zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakaz powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów, lub zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania),
zakaz opuszczania kraju.

Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym

Tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym następuje na wniosek prokuratora. Stosowane jest przez sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy.

Tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu (Art. 250 § 1 kpk).

Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy.

Przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania

Tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, o ile zachodzi:

uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
uzasadniona obawa, iż oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne (Art. 258 § 1 kpk).

Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę więzienia nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą (Art. 258 § 2 kpk).

Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, iż oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził (Art. 258 § 3 kpk).

Decydując o zastosowaniu określonego środka zapobiegawczego, uwzględnia się rodzaj i charakter obaw wskazanych w Art. 258 § 1–3 kpk, przyjętych za podstawę stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym jego stadium.

Tymczasowe aresztowanie ze względu na grożącą oskarżonemu surową karą

Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 29 października 2013 r., sygn. akt II AKz 420/13 stwierdził, iż gdy tymczasowe aresztowanie jest stosowane prawie rok czasu okoliczność, iż skazanemu grozi surowa kara nie ma decydującego znaczenia dla dalszego stosowania tymczasowego aresztowania.

Sąd podkreślił, iż zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu na dalszym etapie prowadzenia postępowania przesłanka ta ulega osłabieniu. W wyroku ETPS w Strasburgu z 22 stycznia 2013 roku w sprawie Różański v. Polsce Trybunał stwierdza, iż mimo iż dolegliwość grożącej kary jest elementem istotnym przy ocenie ryzyka ucieczki lub powrotu do przestępstwa, ciężar oskarżenia sam w sobie nie może uzasadniać stosowania tymczasowego aresztowania przez długi okres.

Dlatego też Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, iż możliwe jest zastosowanie na dalszym etapie procesu nieizolacyjnych środków zapobiegawczych.

Nieuzasadnione stosowanie tymczasowego aresztowania stanowi obrazę art. 257 § 1 kpk. oraz art. 258 § 1 i 2 kpk.

Wyjątki od zastosowania tymczasowego aresztowania

Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, o ile wystarczający jest inny środek zapobiegawczy (Art. 257 § 1 kpk).

Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny (Art. 259 § 1 kpk).

Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, iż sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę więzienia z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo iż okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary więzienia bez warunkowego zawieszenia (§ 2).

Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, o ile przestępstwo zagrożone jest karą więzienia nieprzekraczającą roku (§ 3).

Ograniczenia przewidziane w § 2 i 3 nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości. Ograniczenie przewidziane w § 2 nie ma również zastosowania, gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniętym (§ 4).

Warunkowe tymczasowe aresztowanie

Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, iż środek ten ulegnie zmianie pod warunkiem złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego. Na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia.

W uzasadnieniu wniosku należy wskazać, iż trudności ze zgromadzeniem środków finansowych są chwilowe, a ich zebranie nastąpi w określonym bliskim czasie (tak: Grzegorczyk, Komentarz, LEX/el. 2014).

W momencie złożenia przedmiotu poręczenia postanowienie o tymczasowym aresztowaniu traci moc ex lege. Niezłożenie przedmiotu poręczenia w terminie powoduje przekształcenie się aresztowania warunkowego w bezwarunkowe. Terminu złożenia poręczenia z art. 257 § 2 kpk (stanowiącego, iż na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia) nie stosuje się, o ile oskarżony przebywa w areszcie. Wynika to z tego, iż sąd, wyrażając możliwość zastąpienia aresztu poręczeniem, jest związany swą oceną na przyszłość, rebus sic stantibus (tak: postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2005 r., sygn. akt II AKz 45/05, KZS 2005, Nr 2, poz. 36).

Jak uznał Sąd Najwyższy w postanowieniu składu siedmiu sędziów z dnia 25 lutego 2016 r., sygn. akt I KZP 18/15, za bezsporne uznać należy wreszcie, iż skuteczne złożenie poręczenia majątkowego, a więc w formie i terminie określonym w postanowieniu o jego zastosowaniu, powoduje – w wypadku określonym w art. 257 § 2 kpk – przekształcenie tymczasowego aresztowania w nieizolacyjny środek zapobiegawczy, a oba te środki nie mogą być wykonywane łącznie (tak też: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 36/02). Tym samym skutkiem złożenia poręczenia majątkowego z zachowaniem ustawowych warunków musi być natychmiastowe zwolnienie oskarżonego (podejrzanego) z aresztu.

Sąd Najwyższy wskazał, iż poręczenie majątkowe, jako alternatywny środek zapobiegawczy przy warunkowym tymczasowym aresztowaniu, o którym mowa w art. 257 § 2 kpk., to poręczenie określone w przepisach art. 266-270 kpk (tak: L. K. Paprzycki: op. cit., teza 5 do art. 257; T. Grzegorczyk: op.cit., s. 920). Z tego względu nie można tego pojęcia ograniczać wyłącznie do „wpłaty kwoty poręczenia”, które nie jest sformułowaniem ustawowym. Przedmiotem poręczenia mogą być przecież zarówno pieniądze (polskie lub obce), papiery wartościowe, zastaw, a także hipoteka (art. 266 § 1 k.p.k.), bowiem ustawodawca na potrzeby art. 257 § 2 kpk katalogu tego nie zawęża. Różne będą więc także formy realizacji takiego poręczenia w zależności od jego przedmiotu.

Jeżeli prokurator oświadczy, najpóźniej na posiedzeniu po ogłoszeniu powyższego postanowienia (wydanego na podstawie Art. 257 § 2 kpk), iż sprzeciwia się zmianie środka zapobiegawczego, postanowienie to, w zakresie dotyczącym zmiany tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe, staje się wykonalne z dniem uprawomocnienia (§ 3).

Złożenie przedmiotu poręczenia przy warunkowym tymczasowym aresztowaniu

Z zestawienia treści art. 257 § 2 kpk i art. 266 § 2 kpk wynika, iż termin „złożenie przedmiotu poręczenia” to działanie faktyczne oskarżonego lub osoby trzeciej, będące wyrazem ich woli, stanowiące element poręczenia majątkowego i będące warunkiem sine qua non ustanowienia środka zapobiegawczego w postaci takiego poręczenia.

Wymogiem czynności „złożenia poręczenia majątkowego”, poza oświadczeniem woli osoby składającej poręczenie, jest również określone działanie ze strony organu procesowego. Taką czynnością jest bez wątpienia jego przyjęcie, a więc czynność organu wymagająca utrwalenia protokolarnego (art. 143 § 1 pkt 9 kpk)

Kontekst systemowy rozstrzyga zatem w sposób jednoznaczny, iż chwilą „złożenia określonego poręczenia majątkowego” (dla którego skuteczności konieczne jest oświadczenie woli osoby składającej poręczenie mające postać czynności faktycznej, jaką stanowi „złożenie przedmiotu poręczenia”), jest zakończenie procedury sporządzania protokołu przyjęcia poręczenia, który – co ma przecież w takim wypadku niebagatelne znaczenie – podpisują wszystkie osoby biorące w tej czynności udział (art. 150 § 1 k.p.k.). Taki rezultat wykładni systemowej znajduje niewątpliwie wsparcie w regułach wykładni funkcjonalnej.

Dla skuteczności poręczenia majątkowego w dowolnej postaci, mającego być – stosownie do treści art. 257 § 2 k.p.k. – alternatywą dla tymczasowego aresztowania, bezwzględnie konieczne jest jego przyjęcie przez adekwatny organ w formie protokolarnej, o czym przesądza art. 143 § 1 pkt 9 kpk (tak: postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., sygn. akt I KZP 18/15).

Tymczasowe aresztowania a stan zdrowia podejrzanego

Jeżeli stan zdrowia oskarżonego (podejrzanego) tego wymaga, tymczasowe aresztowanie może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia we właściwym zakładzie leczniczym, w tym w zakładzie psychiatrycznym (Art. 260 § 1 kpk).

Wniosek prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania

We wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania wymienia się dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo, iż oskarżony popełnił przestępstwo, okoliczności przemawiające za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa oraz określonej podstawy stosowania tego środka zapobiegawczego i konieczności jego stosowania (Art. 250 § 2a kpk).

Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia albo wolności świadka lub osoby dla niego najbliższej, prokurator dołącza do wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania, w wyodrębnionym zbiorze dokumentów, dowody z zeznań świadka, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy (Art. 250 § 2b kpk).

Obowiązkowe pouczenia dla tymczasowo aresztowanego

Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania przez sąd rejonowy w postępowaniu przygotowawczym poucza podejrzanego o przysługujących mu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach oraz zarządza jednocześnie doprowadzenie go do sądu (Art. 250 § 3 kpk).

Jeżeli tymczasowe aresztowanie stosowane jest w postępowaniu sądowym, pouczenia oskarżonego o przysługujących mu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach dokonuje sąd niezwłocznie po ogłoszeniu lub doręczeniu oskarżonemu postanowienia o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego (Art. 250 § 3a).

Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, wzór pouczenia o przysługujących oskarżonemu w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania uprawnieniach (Art. 263 § 8 kpk):

do składania wyjaśnień,
do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,
do informacji o treści stawianych zarzutów,
do przeglądania akt w części zawierającej treść dowodów wskazanych we wniosku o tymczasowe aresztowanie,
do dostępie do pierwszej pomocy medycznej,

jak również uprawnieniach:

do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza (Art. 72 § 1 kpk),
w przypadku braku obrońcy z wyboru, do żądania wyznaczenia obrońcy z urzędu, o ile w sposób należyty oskarżony wykaże, iż nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny (78 § 1 kpk),
do wzięcia przez obrońcę udziału w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego, oraz do żądania wyznaczenia do tych czynności obrońcy z urzędu (249 § 5 kpk),
do zażalenie na zasadach ogólnych (chyba iż ustawa stanowi inaczej) na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego z tym, iż na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie oraz, iż zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania sąd rozpoznaje nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami (Art. 252 kpk),
do składania w każdym czasie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego, przy czym w przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu – sąd, przed którym sprawa się toczy (Art. 254 § 1 kpk), oraz o tym, iż na postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonemu zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego (Art. 254 § 2 kpk),
o obowiązku sądu do bezzwłocznego zawiadomienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania osoby najbliższej dla oskarżonego, przy czym może to być osoba wskazana przez oskarżonego lub inna osoba zamiast lub obok tej osoby (Art. 261 § 1 i § 2 kpk),
o zawiadamianiu przez sąd organu prowadzącego przeciwko oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (§ 2a),
o możliwości złożenia przez oskarżonego będącego obywatelem państwa obcego wiążącej prośby o niezwłocznie zawiadomienie adekwatnego miejscowo urzędu konsularnego tego państwa lub – w braku takiego urzędu – przedstawicielstwa dyplomatycznego tego państwa (Art. 612 § 1 kpk).

Ustalenia stanowiące podstawę orzeczenia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania

Podstawę orzeczenia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie:

dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy;
dowodów z zeznań świadków, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy (ujętych w 250 § 2b kpk).

Sąd, uprzedzając o tym prokuratora, uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, o ile są one korzystne dla oskarżonego.

Składniki postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania

W postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania należy wymienić osobę, zarzucany jej czyn, jego kwalifikację prawną oraz podstawę prawną zastosowania tego środka (Art. 251 § 1 kpk). Należy również określić czas trwania tymczasowego aresztowania, a ponadto oznaczyć termin, do którego aresztowanie ma trwać. Obowiązek każdorazowego oznaczenia terminu stosowania tymczasowego aresztowania trwa do uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie (§ 2).

W przedmiocie tymczasowego aresztowania po wydaniu orzeczenia kończącego postępowanie orzeka sąd, który wydał to orzeczenie, a w razie przekazania sprawy do drugiej instancji – sąd odwoławczy

Uzasadnienie postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego (a więc także tymczasowego aresztowania) powinno zawierać przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego (podejrzanego) przestępstwa, wykazanie okoliczności wskazujących na istnienie zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa w razie niezastosowania środka zapobiegawczego oraz określonej podstawy jego zastosowania i potrzeby zastosowania danego środka. W wypadku tymczasowego aresztowania należy ponadto wyjaśnić, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego (§ 3).

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania

Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, chyba iż ustawa stanowi inaczej (Art. 252 § 1 kpk).

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie, z tym iż zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami (§ 3).

Postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego oznacza postanowienie o zastosowaniu, przedłużeniu, odmowie zastosowania lub przedłużenia oraz zmianie lub uchyleniu takiego środka (tak: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Grzeszczyk Wincenty, art. 252).

Na postanowienie sądu w przedmiocie wniosku o uchylenie lub zmianę środka zażalenie w ogóle nie przysługuje (art. 254). Na postanowienie prokuratora w tym zakresie zażalenie przysługuje na zasadach ogólnych (art. 254 zd. II i art. 252 § 1 kpk). W razie zaś zastosowania środka zapobiegawczego w toku postępowania odwoławczego zażalenie przysługuje do równorzędnego składu tego sądu (tak: Komentarz do kodeksu postępowania karnego. Prusak Feliks. Art. 251).

Zasady ogólne przy zażaleniu na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania *

Zasady ogólne oznaczają wnoszenie zażalenia do sądu drugiej instancji, chyba iż ustawa stanowi inaczej np. jak w przypadku art. 252 § 2 kpk stanowiącego, iż na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.

Zasady ogólne określone są w Dziale IX Rozdziale 48 Kodeksu postępowania karnego „Postępowanie odwoławcze”. Umieszczony tam art. 428 § 1 wskazuje, iż środek odwoławczy wnosi się na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie.

Orzeczenie (wyrok/postanowienie) ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia:

obrazy przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu;
obrazy przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w pkt 1, chyba iż pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu;
obrazy przepisów postępowania, o ile mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia;
błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, o ile mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia;
rażącej niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka (Art. 438 pkt 1 – 4).

Ponadto niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, o ile zachodzą okoliczności wskazane w art. 439 § 1 pkt 1-11 kpk.

Termin złożenia zażalenia określają przepisy Rozdziału 50 kpk stwierdzające, iż zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a o ile ustawa nakazuje doręczenie postanowienia – od daty doręczenia (Art. 460 kpk).

Zasady doręczeń określa natomiast Art. 100 § 4 kpk mówiący, iż postanowienie wydane poza rozprawą, od którego przysługuje środek zaskarżenia, doręcza się podmiotom uprawnionym do wniesienia tego środka (a contrario, postanowienia wydanego na rozprawie nie doręcza się stronie*; o ile obecny na rozprawie był sam obrońca a tymczasowo aresztowanego nie doprowadzono, postanowienie doręcza się jedynie tymczasowo aresztowanemu*), a postanowienie kończące postępowanie jego stronom, chyba iż byli obecni przy ogłoszeniu postanowienia albo zarządzenia.

Przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznanie zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka

Prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego. Na żądanie oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza się do tej czynności obrońcę z urzędu. Zarządzenie może wydać także referendarz sądowy. Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy (Art. 249 § 5 kpk).

Podobnie jak w przypadku podstawy orzeczenia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, podstawę orzeczenia o przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie:

dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy;
dowodów z zeznań świadków, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy (Art. 249a § 1 kpk).

Sąd, uprzedzając o tym prokuratora, uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, o ile są one korzystne dla oskarżonego (Art. 249a § 2).

Z wnioskiem o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania należy wystąpić, z jednoczesnym przesłaniem adekwatnemu sądowi akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka (Art. 263 § 6 kpk).

Dokonując ustaleń na tym polu kierować należy się nadto przyjętymi w Europie standardami demokratycznego państwa jak i orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który zwraca uwagę na treść art. 5 ust. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stanowiącego, iż każdy zatrzymany ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Tymczasowe aresztowanie ogranicza bowiem podstawowe prawo jednostki do wolności. Dlatego stosowanie tego środka powinno być podyktowane tylko szczególnymi okolicznościami toczącego się postępowania, które winny być dla podejrzanego jasne i określone (tak: wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 3 lutego 2009 r., 45219/06, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 18 września 2012 r., 31622/07).

Przesłanki uchylenia tymczasowego aresztowania

Stosownie do art. 253 § 1 kpk środek zapobiegawczy (tymczasowe aresztowanie) należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, o ile ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę.

Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora (§ 2).

Kompetencję do zmiany lub uchylenia tymczasowego aresztowania ma zatem również prokurator pomimo tego, iż postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydaje sąd.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 lutego 2011 r., sygn. IV KO 11/01, OSNKW 2001, Nr 5-6, poz. 46 uznał, iż powyższy nakaz z art. 253 § 1 kpk adresowany jest do sądu i prokuratora nie tylko wtedy, gdy organy te prowadzą postępowanie w głównym przedmiocie procesu, ale także i wtedy, gdy orzekają w kwestiach wpadkowych.

Sąd lub prokurator niezwłocznie zawiadamia pokrzywdzonego, jego przedstawiciela ustawowego lub osobę, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, o uchyleniu, nieprzedłużeniu lub zmianie tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy, jak również o ucieczce oskarżonego z aresztu śledczego, chyba iż pokrzywdzony oświadczy, iż z takiego uprawnienia rezygnuje (253 § 3). W uzasadnionych przypadkach zawiadomienie to przekazuje się również świadkowi.

Wniosek o uchylenie tymczasowego aresztowania lub jego zmianę na inny środek zapobiegawczy

Oskarżony (podejrzany) może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. W przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu – sąd, przed którym sprawa się toczy (Art. 254 § 1 kpk).

Na postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonemu (podejrzanemu) zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego (§ 2). Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów (jest to zatem odmienna instytucja niż zażalenie na postanowienie o przedłużeniu tymczasowego zażalenia, które rozpatrywane jest na zasadach ogólnych*).

Zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie orzekaniu co do środków zapobiegawczych (Art. 255 kpk).

Nadzór nad prawidłowością tymczasowego aresztowania

Nadzór nad prawidłowością zatrzymania i wykonania środków zapobiegawczych (tymczasowego aresztowania) sprawuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym, także prokurator (Art. 256 kpk).

Porozumiewanie się tymczasowo aresztowanego z obrońcą

Oskarżony (podejrzany) tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie (Art. 73 § 1 kpk). W postępowaniu przygotowawczym prokurator, udzielając zezwolenia na porozumiewanie się, może zastrzec w szczególnie uzasadnionych wypadkach, o ile wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, iż będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona.

Jeżeli wymaga tego dobro postępowania przygotowawczego, prokurator, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, może również zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą.

Zastrzeżenia powyższe nie mogą być utrzymywane ani dokonane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego (Art. 73 § 4 kpk).

Zasadniczo zatem, korespondencję tymczasowo aresztowanych z organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, organami państwowymi i samorządowymi, obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym przesyła się niezwłocznie do adresata bez jej cenzurowania, umieszczając na kopercie adnotację „Bez cenzury” opatrzoną datą i podpisem (§ 189 ust 6 regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z dnia 7 kwietnia 2016 r.).

Widzenie osoby bliskiej z tymczasowo aresztowanym

Tymczasowo aresztowany może uzyskać widzenie po wydaniu zarządzenia o zgodzie na widzenie przez organ, do którego dyspozycji pozostaje. W wypadku gdy tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji kilku organów, wymagana jest zgoda na widzenie każdego z nich, chyba iż organy te zarządzą inaczej (Art. 217 § 1 kkw).

Tymczasowo aresztowany ma prawo do co najmniej jednego widzenia w miesiącu z osobą najbliższą (§ 1a).

Odmowa wyrażenia zgody na widzenie z osobą najbliższą może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, iż widzenie zostanie wykorzystane:

w celu bezprawnego utrudnienia postępowania karnego;
do popełnienia przestępstwa, w szczególności podżegania do przestępstwa.

Na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z osobą najbliższą, tymczasowo aresztowanemu oraz ubiegającej się o widzenie osobie dla niego najbliższej przysługuje zażalenie do sądu, do którego dyspozycji pozostaje tymczasowo aresztowany. Zażalenie na zarządzenie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny.

W razie utrzymania w mocy zaskarżonego zarządzenia o odmowie wyrażenia zgody na widzenie, wniesienie zażalenia na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z tą samą osobą, wydane w ciągu trzech miesięcy od wydania utrzymanego w mocy zarządzenia, jest niedopuszczalne (§ 1d).

Małoletni może uzyskać zgodę na widzenie z tymczasowo aresztowanym na wniosek przedstawiciela ustawowego (§ 1e). Małoletni do lat 15 korzysta z widzenia z tymczasowo aresztowanym pod opieką pozostającego na wolności przedstawiciela ustawowego lub pełnoletniej osoby najbliższej, a w razie gdy uprawniony do opieki nad małoletnim podczas widzenia nie uzyskał zgody na widzenie, nie chce lub nie może z niego skorzystać – pod opieką funkcjonariusza lub pracownika aresztu śledczego wyznaczonego przez dyrektora aresztu śledczego.

Zgoda prokuratora na widzenie z tymczasowo aresztowanym w postępowaniu przygotowawczym

Prokurator udziela zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym lub jej odmawia, w formie zarządzenia (§ 189 ust 1 regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury).

Zarządzenie o zgodzie na widzenie, poza danymi określonymi w art. 94 kpk, czyli:

oznaczeniem organu oraz osoby wydającej zarządzenie;
daty wydania;
wskazaniem sprawy oraz kwestii, której zarządzenie dotyczy;
rozstrzygnięciem z podaniem podstawy prawnej;
uzasadnieniem;

powinno zawierać również:

imię i nazwisko oraz adres osoby odwiedzającej;
numer dokumentu tożsamości;
termin jego ważności;
wskazanie stopnia pokrewieństwa z tymczasowo aresztowanym;
określenie sposobu kontaktu z tymczasowo aresztowanym w trakcie widzenia;
podpis prokuratora.

Oryginał zarządzenia o zgodzie na widzenie doręcza się osobie odwiedzającej, natomiast jego kopię pozostawia w aktach podręcznych.

Korzystanie przez tymczasowo aresztowanego z telefonu

Zgodnie z art. 217c § 1 kkw tymczasowo aresztowany:

może korzystać z aparatu telefonicznego na zasadach określonych w regulaminie organizacyjno-porządkowym wykonywania tymczasowego aresztowania, za zgodą organu, do którego dyspozycji pozostaje;
nie może korzystać z innych środków łączności przewodowej i bezprzewodowej.

Jeżeli tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji sądu, sędzia, któremu przydzielono daną sprawę, albo przewodniczący wydziału bezzwłocznie wydaje zarządzenie w przedmiocie możliwości korzystania przez niego z aparatu telefonicznego. Zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na korzystanie z aparatu telefonicznego można wydać tylko w wypadku, gdy zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 217c § 2 K.k.w (§ 339 ust 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych).

Przepis ten stanowi, iż organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, wydaje zarządzenie o zgodzie na korzystanie z aparatu telefonicznego, chyba iż zachodzi uzasadniona obawa, iż zostanie ona wykorzystana:

w celu bezprawnego utrudniania postępowania karnego;
do popełnienia przestępstwa, w szczególności podżegania do przestępstwa.

Zarządzenie w przedmiocie wyrażenia zgody na korzystanie przez tymczasowo aresztowanego z aparatu telefonicznego doręcza się tymczasowo aresztowanemu, obrońcy i dyrektorowi aresztu śledczego, w którym tymczasowo aresztowany przebywa (§ 339 ust 4 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych).

Na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na korzystanie z aparatu telefonicznego tymczasowo aresztowanemu przysługuje zażalenie do sądu, do którego dyspozycji pozostaje (Art. 217c § 4 kkw). Zażalenie na zarządzenie o odmowie wyrażenia zgody na korzystanie z aparatu telefonicznego sąd powinien rozpoznać w ciągu 48 godzin od chwili otrzymania zażalenia (§ 339 5 Regulamin urzędowania sądów powszechnych).

Zażalenie na zarządzenie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny (Art. 217c § 4 kkw).

Korespondencja tymczasowo aresztowanego

Zatrzymania, cenzury lub nadzoru korespondencji tymczasowo aresztowanego dokonuje organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, chyba iż organ ten zarządzi inaczej (Art. 217a § 1 kkw).
Jeżeli organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, nie zarządzi zatrzymania, cenzury lub nadzoru korespondencji tymczasowo aresztowanego, decyzje te może podjąć dyrektor aresztu śledczego, który powiadamia tymczasowo aresztowanego, sędziego penitencjarnego oraz organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, o przyczynach jej zatrzymania, ocenzurowania lub nadzoru (§ 2).

Korespondencję tymczasowo aresztowanego przesyła się za pośrednictwem organu, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje. W wypadku gdy tymczasowo aresztowany pozostaje do dyspozycji kilku organów, jego korespondencję przesyła się organowi, którego postanowienie wprowadzono do wykonania jako pierwsze, chyba iż organy te zarządzą inaczej (Art. 217b § 1 kkw).
Korespondencję tymczasowo aresztowanego z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem albo radcą prawnym przesyła się bezpośrednio do adresata, chyba iż organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zarządzi inaczej (§ 1a).

Korespondencję adresowaną do tymczasowo aresztowanego doręcza mu wyznaczony funkcjonariusz lub pracownik (§ 20 ust 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania). Przyjmujący w areszcie śledczym korespondencję urzędową wysyłaną przez tymczasowo aresztowanego wydaje nadawcy pisemne potwierdzenie jej odbioru oraz odnotowuje na kopercie datę odbioru. Pisemne potwierdzenie odbioru
wypełnia tymczasowo aresztowany (§ 21 ust 1).

Korespondencję tymczasowo aresztowanego, która nie podlega przesłaniu do adresata za pośrednictwem organu dysponującego, administracja aresztu śledczego wysyła bezpośrednio do adresata nie później niż drugiego dnia roboczego od daty jej przekazania (§ 18 ust 2).

Udostępnianie akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym

Zgodnie z art. 156 § 5 kpk, o ile nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów lub kopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie. Prawo to przysługuje stronom także po zakończeniu postępowania przygotowawczego.

W przedmiocie udostępnienia akt, sporządzenia odpisów lub kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów lub kopii prowadzący postępowanie przygotowawcze wydaje zarządzenie. W wypadku odmowy udostępnienia akt pokrzywdzonemu na jego wniosek należy poinformować go o możliwości udostępnienia mu akt w późniejszym terminie. Z chwilą powiadomienia podejrzanego lub obrońcy o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego pokrzywdzonemu, jego pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu nie można odmówić udostępnienia akt, umożliwienia sporządzania odpisów lub kopii oraz wydania odpisów lub kopii. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom. Prokurator może udostępnić akta w postaci elektronicznej (art. 156 § 5 kpk).

W razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów dołączonych do wniosku, z wyłączeniem dowodów z zeznań świadków, których nie udostępnia się oskarżonemu i jego obrońcy (Art. 156 § 5a).

Materię tę precyzuje regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z dnia 7 kwietnia 2016 r. stwierdzając, iż w postępowaniu przygotowawczym uwzględnienie i odmowa uwzględnienia wniosku o udostępnienie akt, sporządzenie z nich odpisów i kopii oraz odpłatne wydanie uwierzytelnionych odpisów lub kopii następuje w formie zarządzenia. Odmowa uwzględnienia wniosku wymaga pisemnego uzasadnienia (§ 143 ust 1 regulaminu). Prokurator podejmuje taką decyzję również gdy przekazuje akta sądowi wykonującemu czynności w toku postępowania przygotowawczego, co powinien zastrzec przy ich przekazaniu (§ 146 regulaminu).

W zarządzeniu należy dokładnie określić zakres i sposób udostępnienia akt oraz sporządzenia lub wydania z nich odpisów lub kopii. Udostępnienie akt może nastąpić, w miarę możliwości, przez System Digitalizacji Akt (SDA), przy wykorzystaniu dostępnych w systemie funkcjonalności.

Prokurator podejmuje decyzje w przedmiocie udostępnienia akt, umożliwienia sporządzenia z nich odpisów i kopii oraz odpłatnego wydania uwierzytelnionych odpisów lub kopii także wówczas, gdy powierzył prowadzenie śledztwa w całości lub w części Policji albo innemu uprawnionemu organowi (§ 145 regulaminu).

Tymczasowo aresztowany pozostający do dyspozycji sądu

Zarządzenia o zgodzie na widzenie z tymczasowo aresztowanym do czasu wydania nieprawomocnego wyroku w sprawie wydaje prezes sądu, przewodniczący wydziału lub sędzia sądu, do którego dyspozycji osoba ta pozostaje (§ 335 ust. 1 regulaminu urzędowania sądów powszechnych).

Zarządzenie o zgodzie na widzenie, oprócz danych wymienionych w art. 94 kpk, zawiera w szczególności:

imię i nazwisko oraz adres osoby odwiedzającej;
numer dokumentu tożsamości;
wskazanie stopnia pokrewieństwa z aresztowanym;
termin ważności zgody;
określenie sposobu kontaktu z tymczasowo aresztowanym w trakcie widzenia;
czytelny podpis sędziego oraz okrągłą pieczęć sądu.

Oryginał zarządzenia o zgodzie na widzenie doręcza się osobie odwiedzającej, zaś jego odpisy pozostawia się w aktach sprawy oraz przesyła do adekwatnego aresztu śledczego.

Jeżeli sąd, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, postanowił, iż tymczasowo aresztowany nie może zostać przeniesiony do zakładu karnego po wydaniu wyroku skazującego przez sąd pierwszej instancji, albo o ile tymczasowo aresztowany nie wyraża zgody na stosowanie wobec niego przepisów o wykonywaniu kary pozbawienia wolności, uprawnienie do wydania zarządzenia o zgodzie na widzenie z tymczasowo aresztowanym przysługuje temu sądowi, aż do czasu uprawomocnienia się wyroku.

Przewodniczący rozprawy lub posiedzenia może wydać zarządzenie o zgodzie na widzenie z tymczasowo aresztowanym w sądzie przy sposobności rozprawy lub posiedzenia. W zarządzeniu, którego odpis doręcza się dowódcy konwoju, wskazuje się miejsce oraz czas trwania widzenia, nie dłuższy niż 15 minut (§ 336 regulaminu urzędowania sądów powszechnych).

Korespondencję osoby tymczasowo aresztowanej cenzuruje sędzia sądu, do którego dyspozycji osoba ta pozostaje, lub przewodniczący wydziału. Ocenzurowana korespondencja podlega oznakowaniu pieczęcią o treści: „Ocenzurowano, dnia … podpis …”. Pieczęć przystawia się na korespondencji.

Osoby i instytucje zawiadamiane o zastosowaniu tymczasowego aresztowania

O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego (podejrzanego) – może to być osoba przez niego wskazana (Art. 261 § 1 kpk). Na wniosek oskarżonego można również zawiadomić inną osobę zamiast lub obok takiej osoby.

O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd zawiadamia organ prowadzący przeciwko oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o ile powziął informację o tym postępowaniu. Sąd poucza oskarżonego o treści art. 75 § 1 kpc stanowiącego, iż oskarżony jest obowiązany zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu więzienia w innej sprawie.

O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza – jego dowódcę, a w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem (261 § 3 kpk).

Ponadto sąd stosujący tymczasowe aresztowanie ma obowiązek:

zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, o ile zachodzi potrzeba zapewnienia opieki nad dziećmi aresztowanego;
zawiadomienia organu opieki społecznej, o ile zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował;
przedsięwzięcia czynności niezbędnych do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego (Art. 262 § 1 kpk).

O poczynionych wystąpieniach i wydanych zarządzeniach należy powiadomić tymczasowo aresztowanego (§ 2).

Również sam tymczasowo aresztowany ma prawo, bezzwłocznie po osadzeniu go w areszcie śledczym, zawiadomić o miejscu swojego pobytu osobę najbliższą albo inną osobę, stowarzyszenie, organizację lub instytucję, a także swojego obrońcę. Tymczasowo aresztowany cudzoziemiec ma ponadto prawo powiadomić adekwatny urząd konsularny, a w razie braku takiego urzędu – adekwatne przedstawicielstwo dyplomatyczne (Art. 211. § 1 kkw).

Czas trwania tymczasowego aresztowania

W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące (Art. 263 § 1 kpk).

Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w powyższym terminie, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji adekwatny do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy (§ 2).

Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat (§ 3).

W przypadku zbiegu tymczasowego aresztowania z wykonywaną karą więzienia orzeczoną w innej sprawie do wskazanych okresów (o których mowa w § 2 i 3), zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary więzienia (§ 3a).

Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3 może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek adekwatnego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo – o ile konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego (§ 4).

Na postanowienie sądu apelacyjnego w tej materii przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego orzekającego w składzie trzech sędziów (§ 5).

Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania przez sąd apelacyjny (o którym mowa w § 4), nie stosuje się w odniesieniu do sytuacji, gdy o ile ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego (czyli terminu określonego w § 2), gdy kara realnie grożąca oskarżonemu za zarzucane mu przestępstwo nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności, a w stosunku do terminu wskazanego w § 3 (a więc zasady, iż łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat), gdy nie przekroczy ona 5 lat pozbawienia wolności, chyba iż konieczność takiego przedłużenia jest spowodowana celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego (§ 4b).

Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy (§ 7 kpk).

Moment od którego liczy się bieg tymczasowego aresztowania

Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania (Art. 265 kpk).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 marca 2011 r. sygn. akt II PK 213/10 wskazał, iż okres tymczasowego aresztowania liczy się od chwili zatrzymania do chwili zwolnienia z aresztu. Do obliczenia czasu jego trwania nie ma zastosowania art. 123 k.p.k. dotyczący bezpośrednio terminów procesowych (terminów na dokonanie czyn-ności procesowej, w szczególności wniesienie pisma procesowego).

Do tymczasowego aresztowania nie można np. zastosować reguły przewidzianej w art. 123 § 1 k.p.k., iż do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin. W przypadku tymczasowego aresztowania do okresu jego trwania wlicza się pierwszy dzień jego zastosowania, co wynika z art. 265 k.p.k. Ze względu na to, iż tymczasowe aresztowanie oznacza pozbawienie osoby aresztowanej wolności, trzymiesięczny okres aresztowania może wynosić tylko trzy miesiące, a nie trzy miesiące i jeden dzień.

Idź do oryginalnego materiału