Zastrzeż pesel – jak rozpoznać, iż dane zostały skradzione i jak się przed tym zabezpieczyć?

Numer PESEL jest niezbędny do wielu czynności, takich jak załatwianie spraw urzędowych czy korzystanie z usług bankowych, dlatego warto zabezpieczyć go przed potencjalnymi nadużyciami. Sprawdź, jak zastrzec swój numer PESEL.

Jak rozpoznać, iż dane zostały skradzione?

Istnieje kilka sygnałów, które mogą wskazywać na to, iż nasze dane zostały skradzione, np.:

• nieautoryzowane transakcje: na wyciągach z rachunków bankowych i kart kredytowych pojawiają się nieautoryzowanych transakcje, płatności, których nie rozpoznajemy lub które nie odpowiadają naszym zwyczajowym zakupom;
• nietypowy spadek zdolności kredytowej;
• publikowanie naszych danych uwierzytelniających w dark webie itp.;
• nieuzasadnione telefony od windykatorów.

Dlaczego warto zastrzec swój PESEL?

Nowa ustawa o ochronie tożsamości wprowadza zmiany dla ofiar przestępstw lub kradzieży tożsamości.

Obecnie to osoba poszkodowana musi udowodnić, iż nie była odpowiedzialna za zaciągnięcie zobowiązania prawno-finansowego, czyli iż to nie ona wzięła pożyczkę, kredyt itp.

Od 1 czerwca 2024 roku, jeżeli dana osoba zastrzeże swój numer PESEL, a ktoś zaciągnie na nią zobowiązanie, instytucja finansowa (np. bank) nie będzie mogła żądać spłaty długu od osoby, której dane wykradziono.

Powyższe oznacza, iż oszuści nie będą mogli wykorzystać danych osoby, której PESEL jest zastrzeżony, do zawarcia umowy, np. kredytowej, czy wzięcia pożyczki. Jak mówi Minister Cyfryzacji: „Od 1 czerwca 2024 roku obywatele z zastrzeżonym PESEL-em, którzy padną ofiarą oszustwa i ktoś weźmie kredyt na ich dane, nie będą musieli spłacać takiego kredytu”.

Dodajmy, iż ustawa o ochronie tożsamości weszła w życie z dniem 17 listopada 2023 roku i od tego czasu można zastrzegać PESEL dzięki bezpłatnych rozwiązań państwowych (czyli już nie tylko przez komercyjne firmy), natomiast od 1 czerwca 2024 roku instytucje finansowe mają obowiązek sprawdzać Rejestr Zastrzeżeń Numerów PESEL przy zawieraniu umów.

Jak zastrzec numer PESEL

Zastrzec swój PESEL można wieloma kanałami:

• przez stronę gov.pl,
• poprzez aplikację lub serwis internetowy mObywatel 2.0,
• w bankach oferujących taką funkcjonalność,
• w dowolnym urzędzie gminy — nie musi to być adekwatny miejscowo urząd.

W aplikacji i serwisie mObywatel można także sprawdzić, jaka firma i instytucja, i z jakiego powodu sprawdzała nasz PESEL oraz poznać historię swoich zastrzeżeń.

Zastrzeżenie PESEL-u przez internet wymaga posiadania profilu zaufanego, podpisu kwalifikowanego, e-dowodu lub danych do logowania do bankowości elektronicznej.

Zastrzegając PESEL w urzędzie gminy, należy posiadać:

• dowód osobisty (można okazać w aplikacji mObywatel) lub paszport — w przypadku obywateli polskich,
• dokument podróży cudzoziemca lub inny dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo — w przypadku obcokrajowców,
• dokument, na podstawie którego ustalono tożsamość danej osoby przy nadawaniu statusu UKR — dotyczy obywateli Ukrainy lub ich małżonków bez obywatelstwa ukraińskiego.

Automatyczne zastrzeżenie numeru PESEL

Zastrzeżenie numeru PESEL nastąpi automatyczne w przypadku:

• zgonu,
• zgłoszenia utraty dowodu osobistego w urzędzie gminy,
• zgłoszenia utraty dowodu osobistego konsulowi RP — w przypadku osób przebywających poza Polską,
• podejrzenia nieuprawnionego wykorzystania danych osobowych w dowolnym organie gminy.

Jak zastrzec numer PESEL podopiecznego?

W imieniu osoby nieposiadającej umiejętności czynności prawnych albo posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych wniosek może złożyć osobiście w dowolnym urzędzie gminy opiekun prawny lub kurator. W tym celu przedkłada orzeczenie sądowe potwierdzające ustanowienie go opiekunem lub kuratorem oraz potwierdza swoją tożsamość dzięki ważnego dokumentu tożsamości.

W przypadku niemożności złożenia wniosku o zastrzeżenie numeru PESEL spowodowanej chorobą, niepełnosprawnością lub inną, niedającą się pokonać przeszkodą zastrzeżenia numeru PESEL można dokonać przez pełnomocnika, który stawi się osobiście w dowolnym urzędzie gminy, złoży pełnomocnictwo szczególne do dokonania tej czynności i potwierdzi swoją tożsamość dzięki ważnego dokumentu tożsamości.

Rejestr Zastrzeżeń Numerów PESEL

W momencie zastrzeżenia swojego PESEL-u informacja o tym pojawi się w Rejestrze Zastrzeżeń Numerów PESEL. Gromadzone są w nim następujące dane:

1. numer PESEL,
2. informacja o zastrzeżeniu numeru PESEL,
3. informacja o chwili zastrzeżenia numeru PESEL,
4. informacja o cofnięciu zastrzeżenia numeru PESEL,
5. informacja o chwili cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL,
6. oznaczenie organu albo podmiotu rejestrującego zastrzeżenie, albo cofnięcie zastrzeżenia numeru PESEL.

Przypomnijmy, iż od 1 czerwca 2024 roku banki i firmy pożyczkowe oraz notariusze i operatorzy telekomunikacyjni będą musieli sprawdzać ten rejestr, zanim podpiszą umowę z klientem.

Jeśli powyższe podmioty udzielą pożyczki pomimo zastrzeżenia danego numeru PESEL, osoba poszkodowana, której dane skradziono, nie będzie musiała spłacać zadłużenia, które zaciągnęli na nią oszuści.

Cofnięcie zastrzeżenia

Zastrzeżenie PESEL-u można w każdej chwili cofnąć. Dokonamy tego poprzez aplikację i serwis internetowy mObywatel 2.0 lub w dowolnym urzędzie gminy. Zmiana od razu pojawi się w Rejestrze Zastrzeżeń Numerów PESEL.

Cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL można dokonać:

• bezterminowo — numer pozostanie niezastrzeżony do czasu ponownego zastrzeżenia,
• wyznaczając datę automatycznego wznowienia zastrzeżenia.

Kolejna zmiana statusu może nastąpić nie wcześniej niż po 30 minutach.

Kiedy cofnąć zastrzeżony PESEL

Zastrzeżenie swojego PESEL-u warto cofnąć, jeżeli chcemy podpisać umowę z:

• firmami i instytucjami finansowymi, w tym z bankami i instytucjami kredytowymi (np. umowę o kredyt, pożyczkę, zakup z płatnością ratalną czy leasing);
• notariuszami (np. umowę o kupnie lub sprzedaży nieruchomości);
• operatorami telekomunikacyjnymi (np. gdy chcemy otrzymać kopię swojej karty SIM).

Limit wypłaty gotówkowej a zastrzeżony PESEL

Od 1 czerwca 2024 roku banki mają obowiązek weryfikować numer PESEL klienta w Rejestrze Zastrzeżeń Numerów PESEL nie tylko przed podpisaniem umowy, ale także przed wypłatą gotówki z bankomatu lub w placówce banku, jeżeli łączna kwota wypłat w danym dniu przekracza trzykrotność minimalnego wynagrodzenia za pracę (czyli w lipcu 2024 będzie to kwota 12.900 zł).

Jeśli okaże się, iż dany numer PESEL jest zastrzeżony, bank wstrzyma wypłatę gotówki na 12 godzin od momentu złożenia dyspozycji wypłaty. Co ważne, choćby jeżeli w tym czasie właściciel tego PESEL-u cofnie zastrzeżenie, przez cały czas nie będzie mógł wypłacić gotówki od razu. Będzie musiał poczekać 12 godzin.

Ile kosztuje zastrzeżenie PESEL?

Numer PESEL można zastrzec, a także cofnąć jego zastrzeżenie bezpłatnie. Nie trzeba przy tym podawać przyczyny, ponieważ każda pełnoletnia osoba, która posiada nadany numer PESEL, ma prawo dowolnie zarządzać statusem zastrzeżenia. Nie ma też znaczenia, ile razy PESEL zostanie zastrzeżony. Możliwe jest zatem wielokrotne zastrzeganie oraz cofanie zastrzeżenia swojego PESEL-u bez ponoszenia dodatkowych opłat.

Zastrzeżenie numeru PESEL jest prostym sposobem ochrony swoich danych osobowych i warto z niego skorzystać, aby uniknąć nieprzyjemnych sytuacji związanych z nadużyciem danych. Dbanie o ich bezpieczeństwo to istotny element w dobie coraz częstszych przypadków cyberprzestępczości.