Zmiana sędziego wbrew art. 386 § 5 KPC nie skutkuje nieważnością postępowania

Stan faktyczny

W sprawie toczącej się przed SO w B. z powództwa A.Ł. ‎przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej „S.” ‎o ustalenie nieistnienia uchwały, w drodze losowania jako referenta wyznaczono sędziego R.S. Wyrok oddalający powództwo został uchylony przez SA w G., który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zgodnie z art. 386 § 5 KPC, w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpoznaje ją w tym samym składzie, chyba iż nie jest to możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. Jednak Przewodniczący Wydziału nie zastosował tej regulacji i zarządził przeprowadzenie losowania. Jako nowego referenta wskazano sędzię J.W., przy czym dane osobowe nie zostały wygenerowane przez system i wydrukowane, ale umieszczone poprzez odręczny dopisek na raporcie. Po ponownym rozpoznaniu sprawy SO w B. oddalił powództwo.

Pytanie prawne

Rozpoznający apelację A.Ł. SA w G. przedstawił SN pytanie prawne o następującej treści:

1. Czy w przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania naruszenie zasady niezmienności składu sądu wyznaczonego do rozpoznania sprawy na podstawie art. 386 § 5 KPC, polegające na bezpodstawnym zarządzeniu przez Przewodniczącego Wydziału wyłonienia nowego składu orzekającego w drodze losowania z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy na podstawie art. 386 § 5 KPC, może powodować sprzeczność składu orzekającego z przepisami prawa – art. 379 pkt 4 KPC?
2. Czy art. 55 § 4 zd. drugie ustawy z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072; dalej: PrUSP) wyłącza możliwość badania sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa na podstawie art. 379 pkt. 4 KPC w związku z naruszeniem przez Przewodniczącego Wydziału art. 386 § 5 KPC i art. 47b § 1 i 2 PrUSP?

W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, iż chociaż wyrok uchylający został wydany przed wejściem w życie obecnej wersji art. 386 § 5 KPC, to zastosowanie ma aktualna wersja tego przepisu, co wynika z art. 9 ust. 1 i art. 17 ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469). Istotny jest bowiem stan prawny obowiązujący w dniu zwrotu akt do SO w B., a nie fakt jego zmiany w toku postępowania międzyinstancyjnego.

Przesłanki zmiany składu

Przy wyznaczaniu składu orzekającego niewątpliwie doszło do naruszenia art. 386 § 5 KPC. Po zwrocie akt z Sądu II instancji Sędzia R.S. orzekał w normalnym trybie, nie był na długotrwałym zwolnieniu czy urlopie ani nie został delegowany do orzekania w innym sądzie, dlatego nie było przeszkód, aby sprawa ponownie trafiła do jego referatu. Przesłanki umożliwiające zmianę składu orzekającego, wskazane w art. 386 § 5 KPC, mają charakter wyjątkowy, czego dowodzą również przepisy o charakterze ustrojowym. Zgodnie z art. 47b PrUSP zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy w dotychczasowym składzie. Art. 47a PrUSP stosuje się odpowiednio. o ile konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć, czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a o ile czynność nie jest objęta planem zastępstw – przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a PrUSP.

Czy skład był adekwatny?

Sąd przedstawiający pytanie prawne stwierdził, iż w tych okolicznościach należałoby uznać, iż skutkiem naruszenia art. 386 § 5 KPC, a w efekcie rozpoznania sprawy w składzie sprzecznym z przepisami prawa, jest nieważność postępowania przed SO w B., wynikająca z art. 379 pkt. 4 KPC. Zgodnie jednak z art. 55 § 4 PrUSP sędzia może orzekać we wszystkich sprawach w swoim miejscu służbowym, a w innych sądach w przypadkach określonych w ustawie. Przepisy o przydziale spraw oraz wyznaczaniu i zmianie składu sądu nie ograniczają jurysdykcji sędziego i nie mogą być podstawą stwierdzenia sprzeczności składu sądu z przepisami prawa, nienależytego obsadzenia sądu lub udziału osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania w wydaniu orzeczenia.

Kluczowe dla sprawy jest więc rozstrzygnięcie sprzeczności między wskazanymi regulacjami i wyjaśnienie przez SN, czy art. 55 § 4 PrUSP wyłącza możliwość zastosowania art. 379 pkt. 4 KPC w zw. z art. 386 § 5 KPC.

Stanowisko SN

SN stwierdził, iż w art. 386 § 5 KPC wskazano wprost, iż co do zasady skład orzekający w sprawie, w której pierwotnie wydany wyrok został uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania, jest określony ustawowo i tworzą go sędziowie wydający uchylone orzeczenie. Wyjątek od tej zasady ma miejsce wtedy, gdy orzekanie w tym składzie nie jest możliwe lub powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu. jeżeli jednak pomimo braku okoliczności wyłączających zastosowanie reguły określonej w art. 386 § 5 KPC przewodniczący wydziału zarządzi wyłonienie nowego składu orzekającego w drodze losowania z pominięciem sędziego wyznaczonego do rozpoznania sprawy z mocy ustawy, to nie oznacza to samo w sobie sprzeczności składu orzekającego z przepisami prawa, skutkującej nieważnością postępowania.