4 lat temu
Dekalog Praw Manifestanta Zatrzymanego Przez Policję
W całej Polsce rozpoczęła się fala protestów, w których uczestniczą tysiące Polek i Polaków. Asumptem do takiej aktywności społeczeństwa obywatelskiego jest „wyrok Trybunału Konstytucyjnego” z dnia 22 października 2020 r. (sygn. akt K 1/20), który stwierdza, iż art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży jest niezgodny z art. 38 w związku z art. 30 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, iż nie będzie dłużej zgodna z prawem aborcja z przyczyn wad letalnych płodu, a ustalony lata temu tak zwany kompromis aborcyjny został (najpewniej bezpowrotnie) zburzony. A kobiety będą zmuszone rodzić dzieci z bardzo ciężkimi, śmiertelnymi wadami – np. bezmózgowiem. Oczywiste wątpliwości i sprzeciw obywateli budzi sprzeczność tej nowej normy z Konstytucyjnym zakazem tortur i nieludzkiego traktowania.
To stanowisko, wyraźnie inspirowane polityką rządzących, stało się niespotykanym na skalę światową ograniczeniem prawa wyboru i podmiotowości kobiet. Tytułem przykładu można wskazać, iż bardziej liberalne przepisy aborcyjne ma w swoim porządku prawnym Iran – teokracja, oparta o prawo szariatu. Nie sposób się zatem dziwić stanowczej reakcji obywateli, która jednak niejednokrotnie spotyka się z ostrą reakcją służb mundurowych przydzielonych do pilnowania manifestantów. Często słyszy się o interwencjach z użyciem środków przymusu bezpośredniego i zatrzymaniach dokonywanych przez policję. Warto zatem przypomnieć podstawowe prawa, jakie przysługują każdemu zatrzymanemu (w tym przede wszystkim zatrzymanemu manifestantowi).
Trzeba wskazać, iż podczas manifestacji policja najczęściej dokonuje zatrzymań w oparciu o art. 244 §1 kodeksu postępowania karnego:
Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, o ile istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.
Ten i następne przepisy dają także odpowiedź na pytanie, jakie prawa przysługują osobie zatrzymanej, a wśród nich na pierwszy plan wysuwa się prawo do informacji.
1. Po pierwsze należy wskazać, iż zgodnie z art. 244 §2 kodeksu postępowania karnego, zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania. Niestety, zwłaszcza aktualnie, funkcjonariusze policji podczas interwencji bardzo często „zapominają” o ciążącym na nich obowiązku. Dlatego zawsze trzeba pamiętać, by dowiedzieć się o powodach zatrzymania, zwłaszcza, iż wiąże się z tym przysługujące zatrzymanemu prawo do złożenia wyjaśnień. W tym miejscu należy także wspomnieć o rzeczy niemniej ważnej, jeżeli choćby nie najważniejszej. Co się bowiem dzieje w sytuacji, gdy zapomnimy w nerwach o przysługujących nam prawach? Musimy pamiętać tylko jednym! Funkcjonariusz policji ma obowiązek poinformować nas o tym, jakie prawa przysługują osobie zatrzymanej, co także wynika z art. 244 §2 kodeksu postępowania karnego.
2. Art. 244 §3 kodeksu postępowania karnego przewiduje prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie przez zatrzymanego. Może on zatem wyjaśnić swoją sytuację, szczególnie istotne jest jednak, by pamiętać, iż zatrzymany nie ma obowiązku złożenia takiego oświadczenia. Niejako parafrazując popularne filmy można powiedzieć – ma prawo zachować milczenie. Tym bardziej zatrzymany nie musi, a wielokroć choćby nie powinien podpisywać przygotowanych oświadczeń. Może natomiast natomiast w ciszy czekać na kontakt z adwokatem lub radcą prawnym…
3. Jak już zasygnalizowaliśmy, jednym z podstawowych praw zatrzymanego jest przewidziane w art. 245 §1 kodeksu postępowania karnego prawo do kontaktu z prawnikiem. Przepis stanowi, że: Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę; w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący może zastrzec, iż będzie przy niej obecny. Oznacza to, iż de facto od razu po zatrzymaniu, osoba może zadzwonić do adwokata lub radcy prawnego i odbyć z nim rozmowę, w której fachowiec doradzi jak najlepiej się zachować, by wyjść z sytuacji obronną ręką. Dlatego tak ważne jest, by od razu mieć możliwość (nie tylko formalną) takiego kontaktu, z tego względu duży sens mają akcje prowadzone przez protestujących, mające na celu rozpowszechnienie numerów telefonu do prawników i zapewnienie natychmiastowego wsparcia adwokata lub radcy prawnego.
4. Kolejnym z najważniejszych praw, jakie przysługują osobie zatrzymanej jest prawo do kontaktu z dowolną wskazaną przez siebie osobą i poinformowania jej o zatrzymaniu. Może to być ktoś z grona rodziny, współpracowników, znajomych. Jest to niezwykle ważne z różnych względów. Po pierwsze pozwala to poczuć się zatrzymanemu pewniej, po drugie daje możliwość uspokojenia bliskich. Jest to bardzo istotne, by bliscy wiedzieli co się dzieje z zatrzymanym. Pozwala im to kontrolować czy postępowanie przeciwko zatrzymanemu toczy się zgodnie z prawem. Osoby te mogą także łatwiej porozumieć się z prawnikami i poinformować ich o zatrzymaniu, co może ułatwić ochronę osobie zatrzymanej.
5. Współczesne czasy, a także międzynarodowa skala problemu, który zmusił obywateli do wyjścia na ulice skutkuje tym, iż niejednokrotnie na proteście można spotkać obcokrajowców lub po prostu osoby niewładające biegle językiem polskim. I oni mogą zostać zatrzymani przez policję. Muszą jednak pamiętać i warto o tym przypominać, iż przysługuje im prawo do skorzystania z pomocy tłumacza.
6. Obcokrajowcy muszą pamiętać o jeszcze jednym bardzo ważnym przysługującym im prawie. Bowiem jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim ma prawo niezwłocznie skontaktować się z przedstawicielstwem dyplomatycznym lub konsularnym swojego kraju. Często też umowa międzynarodowa między Rzeczpospolitą Polską a innym krajem zakłada, iż przedstawicielstwo dyplomatyczne zostanie poinformowane o fakcie zatrzymania automatycznie. Warto także pamiętać, iż także „bezpaństwowcy” mogą skorzystać z tego prawa i skontaktować się z przedstawicielem państwa, w którym taki zatrzymany mieszka na stałe.
7. Jak wspomnieliśmy, sytuacja podczas protestów niejednokrotnie jest bardzo napięta. Zdarza się, iż ludzie są poturbowani, czy cierpią z powodu użycia środków takich jak na przykład gaz łzawiący. To często poprzedza dokonane przez policję zatrzymanie. Dlatego tym bardziej trzeba pamiętać, iż zatrzymanemu należy zapewnić dostęp do niezbędnej pomocy medycznej.
8. Z przeprowadzonego zatrzymania sporządza się protokół, które może zostać uzupełniony o złożone przez zatrzymanego oświadczenie (czyli wyjaśnienia), które zostało już omówione w punkcie 2. Warto jednak mieć świadomość, iż zgodnie z art. 244 §3 kodeksu postępowania karnego, odpis tego protokołu musi zostać doręczony zatrzymanemu. Jest to niezwykle istotne, bowiem to w protokole muszą się znaleźć między innymi takie informacje jak: imię, nazwisko i funkcję dokonującego zatrzymania, czy dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się taką osobę podejrzewa.
9. Prawo reguluje także jak długo może trwać zatrzymanie. Te ograniczenia czasowe także należy traktować jako gwarancję chroniące zatrzymanego. Kwestie te reguluje art. 248 kodeksu postępowania karnego. Policja ma obowiązek zwolnić zatrzymanego natychmiast gdy ustanie przyczyna zatrzymania. Musi go także zwolnić po upływie 48 godzin od zatrzymania, chyba iż przekaże zatrzymanego do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania, a wtedy o ile przez 24 godziny sąd nie doręczy zatrzymanemu postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania to policja musi go zwolnić. Widać zatem, iż o ile nie dojdzie do aresztowania (w oparciu o postanowienie sądu) zatrzymanie nie może trwać dłużej niż 72 godziny.
10. Bardzo ważnym uprawnieniem jest także to, które przewiduje art. 246 §1 kodeksu postępowania karnego. Zatrzymanemu bowiem przysługuje zażalenie na zatrzymanie składane do sądu rejonowego. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz schematy jego zatrzymania. Jest to istotny instrument, który pozwala walczyć z dyskrecjonalnością policji. Niezależnie od tego jakie oświadczenia podpisałaś lub podpisałeś na komendzie – o ile zatrzymanie de facto odbyło się niezgodnie z prawem, to takie zażalenie będzie skuteczne. Warto skorzystać przy jego sporządzaniu z pomocy doświadczonego prawnika.
Warto pamiętać o powyższych uwagach, kiedy decydujemy się na udział w manifestacji. Trzeba być świadomym, iż często policja słusznie spełnia swoją rolę ochraniając manifestantów i należy mieć nadzieję, iż przypadki agresji i nieuzasadnionych zatrzymań są odosobnione. Będąc świadomym swoich praw warto jednak mieć na względzie, iż po drugiej stronie też są ludzie. Dlatego nie powinno się obrażać ani atakować funkcjonariuszy tylko dlatego, iż są obecni podczas manifestacji, starać się zachować spokój a swoje racje wyrażać bez agresji. Ta prosta metoda pozwoli uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji. Każdy z nas wykonuje swoją pracę najlepiej jak potrafi, ale jesteśmy tylko ludźmi. Agresja nie pomaga przeciągnąć policjantów na naszą stronę, ale dobre słowo tak.
Nie zmienia to faktu, że przysługuje nam, jako obywatelom prawo do protestu. Wbrew głosom, które daje się słyszeć w mediach pokojowe zgromadzenia spontaniczne nie są zakazane i są kluczową metodą walki o prawa obywateli. Przepisy które mają ich zakazywać czy je ograniczać są w naszej ocenie oczywiście sprzeczne z podstawowymi zasadami wynikającymi z Konstytucji i zawartych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.
Masz jakieś pytania? Zadawaj je śmiało poniżej, będziemy przez cały dzień na bieżąco na nie odpowiadać.
Maciej Bujalski
Członek Zespołu
KlodzinskiKancelaria.pl
