3 miesięcy temu
Pobyt w zakładzie karnym to jedno z najtrudniejszych doświadczeń, jakie może dotknąć skazanego. Związany jest z licznymi konsekwencjami nie tylko dla niego samego, ale i dla jego najbliższych. Dlatego ustawodawca wyszedł naprzeciw potrzebom społeczeństwa i od 1 września 2009 roku w Polsce funkcjonuje System Dozoru Elektronicznego (SDE), który przy spełnieniu odpowiednich warunków umożliwia odbywanie kary poza zakładem penitencjarnym.
Czym dokładnie jest System Dozoru Elektronicznego? Jakie warunki należy spełnić, aby odbywać karę w tym Systemie? Czy w praktyce sędziowie są skłonni zezwalać na odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego? Te oraz inne kwestie wyjaśniamy poniżej.
System dozoru elektronicznego – czym jest?
Kwestia dozoru elektronicznego została wyjaśniona w rozdziale VIIa Kodeksu karnego wykonawczego. Zgodnie z definicją legalną zawartą w przepisie art. 43 § 1 dozór elektroniczny to kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych.
Osoby skazane objęte Systemem Dozoru Elektronicznego zobowiązane są do przestrzegania szeregu wytycznych mających na celu zapewnienie stałego monitorowania ich lokalizacji. Obowiązki te to między innymi stały kontakt z kuratorem sądowym. Podstawowym, powszechnie znanym obowiązkiem jest pozostawanie w miejscu stałego pobytu lub innym wyznaczonym miejscu we wskazanym czasie oraz przestrzeganie porządku prawnego.
Sąd penitencjarny określa przedziały w ciągu dobry oraz w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany może oddalić się z miejsca odbywania kary na okres, który nie przekracza 12 godzin dziennie. Nie jest to jednak sztywna granica, ponieważ o ile w trakcie odbywania kary zaistnieją szczególne okoliczności, ustalony harmonogram może ulec zmianom.
W praktyce pozostawanie w miejscu stałego pobytu lub innym wyznaczonym miejscu wiąże się z noszeniem przez skazanego potocznie zwanej „obroży”, czy też „obrączki”, która w rzeczywistości jest nadajnikiem zamontowanym w opasce wyglądem przypominającej zegarek. Urządzenie to zakładane jest na rękę (w miejscu przegubu dłoni) lub też na nogę (na wysokości kostki). Ma ono na celu stałą kontrolę wykonywania przez skazanego zaleceń ustalonych przez sąd oraz monitorowanie jego miejsca pobytu. Informacje te są na bieżąco przekazywane do Centrum Monitorowania, które dokładnie rejestruje przebieg kary.
Urządzenie odnotowuje każdą nieobecność lub spóźnienie. O tym fakcie powiadamiane jest Centrum Monitorowania, a także sędzia penitencjarny oraz zawodowy kurator sądowy.
Oprócz wcześniej wspomnianych obowiązków sąd może również nałożyć inne specyficzne warunki dozoru, takie jak na przykład zakaz spożywania alkoholu, czy też obowiązek uczestnictwa w programach resocjalizacyjnych.
Brak przestrzegania ustalonych zasad może skutkować poważnymi konsekwencjami, a choćby odwołaniem zgody na odbywanie kary w warunkach Systemu Dozoru Elektronicznego. Najczęstszymi przyczynami takiej decyzji są jednak takie zachowania jak naruszanie porządku prawnego czy samowolne usunięcie opaski monitorującej. W takich przypadkach skazany dla kontynuacji kary może zostać przeniesiony do zakładu penitencjarnego.
Właściwym organem do udzielenia zezwolenie na odbycie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego jest sąd penitencjarny, w okręgu, którego skazany przebywa lub też komisja penitencjarna działająca w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa.
Jakie są rodzaje Systemu Dozoru Elektronicznego?
System dozoru elektronicznego występuje w różnych rodzajach. Są to:
- dozór stacjonarny – oznacza kontrolę przebywania skazanego w określonych dniach tygodnia przez wskazane godziny w miejscu wskazanym przez sąd lub komisję penitencjarną,
- dozór mobilny – oznacza kontrolę bieżącego miejsca pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa,
- dozór zbliżeniowy – oznacza kontrolę zachowywania przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd.
Karę więzienia w Systemie Dozoru Elektronicznego odbywa się w formie dozoru stacjonarnego, zaś środki karne oraz zabezpieczające w tym systemie odbywa się w dwóch pozostałych formach, jako dozór zbliżeniowy lub mobilny. Odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego obejmuje również kary zastępcze więzienia za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Jakie warunki należy spełnić, aby móc skorzystać z możliwości odbywania kary w Systemie Dozoru Elektronicznego?
Aby sąd penitencjarny mógł zastosować dozór elektroniczny, wymagane jest łączne spełnienie następujących warunków:
- wymiar kary orzeczonej wobec skazanego nie przekracza jednego roku i 6 miesięcy więzienia lub wobec skazanego orzeczono karę więzienia w wymiarze niższym niż 3 lata i pozostało mu do odbycia część kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy,
- orzeczenie kary w SDE jest wystarczające do osiągnięcia celów kary,
- posiadanie przez skazanego miejsca stałego pobytu,
- zgoda osób pełnoletnich wspólnie zamieszkujących ze skazanym,
- brak przeszkód technicznych do realizacji nadzoru (odpowiednia liczba oraz zasięg nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi).
W przypadku skazanego, który nie rozpoczął odbywania kary w zakładzie karnym można udzielić zezwolenia na odbycie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego, o ile względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym.
W przypadku skazanego, który rozpoczął odbywanie kary w zakładzie karnym można udzielić zezwolenia na odbycie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego, o ile za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego.
WAŻNE: O Systemie Dozoru Elektronicznego nie mogą się ubiegać osoby, które są recydywistami w rozumieniu art. 64 § 2 Kodeksu karnego (recydywa wielokrotna).
Wniosek o odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego
Sądy nie zajmują się kwestią rozstrzygania o dozorze elektronicznym z urzędu, wobec czego należy złożyć stosowny wniosek do sądu penitencjarnego.
Wniosek ten może złożyć:
- sam skazany,
- jego obrońca,
- prokurator,
- sądowy kurator zawodowy,
- dyrektor zakładu karnego.
Wniosek musi również zawierać pisemną zgodę osób pełnoletnich zamieszkujących wspólnie ze skazanym, a także uzasadnienie, dlaczego kara, która miałaby być odbywana w Systemie Dozoru Elektronicznego oraz dowody spełnienia wszystkich wymagań formalnych.
Co do zasady sąd penitencjarny wydaje postanowienie wobec wniosku o odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku.
Na postanowienie sądu odmawiające udzielenia zezwolenia na odbycie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego przysługuje zażalenie do sądu odwoławczego
Ponowny wniosek w tej sprawie może być złożony po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie udzielenia tego zezwolenia.
System dozoru elektronicznego – statystyka
Warto zauważyć, iż z roku na rok zwiększa się pojemność Systemu Dozoru Elektronicznego. Oznacza to, iż odbywanie kary w tym systemie jest możliwe dla coraz większej liczby skazanych, z uwagi na rosnącą liczbę sprzętu. W 2021 roku było to 8 tysięcy miejsc, zaś w 2023 r. było ich już 10 tysięcy.
Zgodnie ze statystykami, które znajdują się na stronie Internetowej Służby Więziennej według stanu na dzień 31 grudnia 2023 r. Systemem Dozoru Elektronicznego od 1 września 2009 r., czyli od dnia wejścia programu w życie objęto łącznie 170.718 orzeczeń/osób, w tym 6.465 osób czynnie odbywało karę, środki karne lub zabezpieczające, a 164.253 osoby zakończyły odbywanie kary lub środków w tym systemie.
W 2021 roku złożono 20.625 wniosków o odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego, pozytywnie rozpatrzono 6.107 wniosków. W 2022 roku liczby te prezentowały się kolejno: 21.279 wniosków, z których pozytywnie rozpatrzono 6.144. Od 1 stycznia 2023 roku weszła w życie zmiana przepisów dotyczących Systemu Dozoru Elektronicznego, które obowiązują do chwili obecnej. W 2023 roku złożono 31.177 wniosków, z których pozytywnie rozpatrzono 9.618.
Jak można zauważyć, tendencja jest wzrostowa. Coraz więcej skazanych może odbywać karę w Systemie Dozoru Elektronicznego. Wykorzystanie programu w stosunku miejsc zajętych do miejsc wolnych wynosi około 90%. Więcej informacji dotyczących statystyki można znaleźć na stronie: Biuro Dozoru Elektronicznego – Służba Więzienna (sw.gov.pl).
System Dozoru Elektronicznego – koszty
Wniosek o odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego nie podlega opłacie, podobnie z wykonywaniem kary w SDE.
Zmiany przepisów dotyczących Systemu Dozoru Elektronicznego, które weszły w życie w 2023 roku sprawiają, iż korzystanie z tego programu staje się dostępne dla większej liczby skazanych.
System Dozoru Elektronicznego jest formą odbywania kary, która stanowi dobrą alternatywę dla przebywania skazanego w zakładzie karnym. Dozór elektroniczny niesie za sobą wiele korzyści nie tylko dla samego skazanego oraz jego rodziny, ale także dla społeczeństwa. Skazany wciąż odbywa karę, jednak dzieje się to przy humanitarnym podejściu z dużym skupieniem na aspektach resocjalizacji. Skazany nie dozna odseparowania od społeczeństwa, dzięki czemu uniknie stresu związanego z powrotem do niego i funkcjonowania w nim. Odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego niesie za sobą liczne korzyści. Skazany może kontynuować pracę zawodową, leczenie bądź też edukację. Może on w dalszym ciągu praktykować religię, dokonywać samokształcenia oraz utrzymywać więzi z rodziną.
Ponadto, odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego oznacza mniejsze obciążenie zakładów karnych zmniejszając tym samym koszty utrzymania systemu penitencjarnego.
Należy również pamiętać, iż to rozwiązanie, mimo ogromnego ułatwienia, wciąż stanowi formę odbywania kary i ogranicza swobodę skazanego. Musi on mieć na uwadze ciążące na nim ograniczenia, a także to, iż łamanie wyznaczonych zasad może skutkować odwołaniem zezwolenia na odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego. Wobec tego należy mieć na uwadze, iż w celu skorzystania z tego przywileju, skazany musi wykazać się chęcią współpracy oraz odpowiedzialnością.
Ogromnym wyzwaniem dla wymiaru sprawiedliwości jest zapewnienie skuteczności monitorowania oraz skutecznych interwencji w ramach naruszeń. Ocena, czy skazany rzeczywiście powinien zostać włączony do programu również nie jest najłatwiejszą decyzją. System doznaje również ograniczeń technicznych z uwagi na liczbę oraz jakość dostępnych urządzeń.
System Dozoru Elektronicznego stanowi bardziej humanitarne oraz ekonomiczne podejście do obywania kar przez skazanych. Samo skorzystanie z tego programu jest obarczone pewnymi przesłankami, które należy spełnić, wobec czego nie każdy chętny będzie zdolny do odbywania kary w tym systemie. Sąd decydując o udzieleniu zezwolenia na odbywanie kary w systemie musi z dużą ostrożnością rozważyć sytuację skazanego i zadecydować, czy cele kary zostaną osiągnięte przy takiej formie odbywania jej. Mimo pewnych wad System Dozoru Elektronicznego posiada ogromne zalety, które mają znaczący wpływ na społeczeństwo.
Kompleksową i profesjonalną pomoc w takich oraz innych sprawach oferuje nasza Kancelaria. Zapraszamy do kontaktu.
71 737 37 22
Kancelaria Sobota Jachira – Radca prawny Wrocław
Autorką tekstu jest Dominika Zduniak, studentka prawa na Uniwersytecie Wrocławskim, która interesuje się prawem karnym i zdobywa w tej dziedzinie doświadczenie pod czujnym okiem kierowniczki zespołu odpowiedzialnej za dział prawa karnego, adw. Anny Dzięciołowskiej.
