Fałszywe oskarżenie osoby – opis przestępstwa

adwokat-sobolewski.pl 7 miesięcy temu

Kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo więzienia do lat 2.

Przedmiot ochrony przy przestępstwie fałszywego oskarżenia

Przedmiotem ochrony przy przestępstwie fałszywego oskarżenia jest prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości oraz dobre imię osoby, przeciwko której złożono fałszywe zawiadomienie.

Moment dokonania przestępstwa

Przestępstwo fałszywego oskarżenia jest przestępstwem formalnym, bezskutkowym. Dokonanie tego przestępstwa następuje w momencie podniesienia przed organem powołanym do ścigania lub orzekania nieprawdziwego zarzutu, iż inna osoba popełniła przestępstwo, wykroczenie lub przewinienie dyscyplinarne (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2006 r., sygn. III KK 61/06).

Strona podmiotowa przy fałszywym zawiadomieniu o przestępstwie

Przestępstwo fałszywego zawiadomienia można popełnić zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak też ewentualnym.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 maja 2011 r., SNO 6/11, LEX nr 1288955 wskazał, iż typ przestępstwa określonego w art. 234 kk nie charakteryzuje się celowym działaniem, ani choćby zamiarem bezpośrednim, a dla jego bytu wystarczające jest godzenie się sprawcy na fałszywe oskarżenie innej osoby o popełnienie przestępstwa.

Podnieść należy, iż możliwość dopuszczenia się przestępstwa fałszywego oskarżenia zarówno działając umyślnie z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym jest sporne – czego przejawem są odmienne zapatrywania przedstawiane w literaturze prawniczej:

  • jak podnosi B. Kunicka-Michalska – jest to przestępstwo umyślne, które może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym; wystarcza, jeżeli sprawca przewiduje, iż zarzuty są nieprawdziwe, i godzi się na to (Kunicka-Michalska (w:) Wąsek II, s. 185);
  • z kolei M. Buchała (M. Buchała, Komentarz, s. 519; Marek Buchała, Prawo, s. 749) twierdzi, iż w grę wchodzi jedynie zamiar bezpośredni – użycie bowiem przez ustawę określenia fałszywie oskarża oznacza, iż postawiony zarzut musi być nie tylko obiektywnie, ale i subiektywnie nieprawdziwy – sprawca musi chcieć postawić innej osobie zarzut, o którym wie, iż jest fałszywy (podobne zdanie wyraził Sąd Rejonowy w Siedlcach w postanowieniu z dnia 3 grudnia 2015 r., sygn. akt VII Kp 275/15).

Poinformowanie składającego zawiadomienie o karalności fałszywego oskarżenia

Dla odpowiedzialności karnej z art. 234 kk nie ma znaczenia „powszechne przekonanie oskarżonych i podejrzanych, iż mając taką pozycję procesową mogą bezkarnie wyjaśniać nieprawdę”, jak i brak pouczenia, iż „fałszywe oskarżenie jest przestępstwem”. Norma art. 234 kk nie zawiera bowiem wymogu podobnego pouczenia jako przesłanki umożliwiającej pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności na gruncie tegoż przepisu (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 18 kwietnia 2014 r., sygn. akt VI Ka 53/14). Zachodzi tu zatem odmienna sytuacja niż w przypadku przestępstwa fałszywych zeznań, gdzie sprawca winien być poinformowany o odpowiedzialności karnej za takie przestępstwo.

Różnica pomiędzy fałszywym oskarżeniem (art. 234 k.k.) a zawiadomieniem o niepopełnionym przestępstwie (art. 238 k.k.)

Występek z art. 238 k.k. (zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie) różni się tym od występku z art. 234 k.k., iż sprawca zawiadamiając organ powołany do ścigania przestępstw lub przestępstw skarbowych o rzekomo popełnionym przestępstwie nie wskazuje osoby, która miała je popełnić. Informuje więc o zdarzeniu, którego w ogóle nie było lub przedstawia zdarzenie prawdziwe jako przestępstwo cięższe przez dodanie nieprawdziwych okoliczności.

Z kolei fałszywe oskarżenie, o jakim mowa w art. 234 k.k. jest dokonane z chwilą dojścia treści oskarżenia zawierającego nieprawdziwe zarzuty przeciwko danej osobie do organu powołanego do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne. Pobudki i motywy sprawcy są dla bytu tego przestępstwa obojętne (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2004 r., sygn. akt IV KK 129/04).

Umorzenie postępowania

Fakt umorzenia dochodzenia z powodu niewykrycia sprawcy w żadnym wypadku nie jest tożsamy z przyjęciem, iż zawiadomienie o popełnieniu czynu, którego umorzenie dotyczy stanowiło fałszywe oskarżenie. Dla przypisania takiego przestępstwa koniecznym jest bowiem ustalenie, iż oskarżenie było „fałszywe”, to jest owa „fałszywość” oskarżenia musi być obiektywna (to jest sprawca wie o niezgodności z prawdą swojego oskarżenia) oraz subiektywna (to jest oskarżenie sprawcy w rzeczywistości jest niezgodne z prawdą w znaczeniu opisanym wyżej).

Obie formy „fałszywości” muszą jednocześnie zaistnieć. O ile wobec umorzenia dochodzenia z powodu nie ustalenia sprawcy, wypada przyjąć, iż pokrzywdzony sprawcą czynu nie był, o tyle nie można wykluczyć, iż zawiadamiający o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, iż subiektywnie była o tym przekonana, a już na pewno nie sposób wykazać, iż wiedziała, iż wypowiadane podejrzenia są sprzeczne z prawdą. Tym bardziej, iż skoro prowadzone było dochodzenie, to na pewnym etapie istniało także uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego. (…) wszak znacząco różni się od wypowiadania podejrzeń lub przypuszczeń i stanowi konkretny akt zmierzający do spowodowania ścigania określonej osoby (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1949 r., sygn. akt K 460/49, oraz wyrok Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie z dnia 30 października 2014 r., sygn. akt II Kp 353/14).

Fałszywe oskarżenie a fakt wszczęcia postępowania karnego przeciwko pokrzywdzonemu

Dla bytu przestępstwa fałszywego oskarżenia określonego w art. 234 k.k. obojętne jest to, czy przeciwko osobie fałszywie oskarżonej wszczęto postępowanie karne lub dyscyplinarne, względnie, czy została ona skazana lub ukarana (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2006 r., sygn. III KK 61/06).

Kumulatywny zbieg przestępstwa fałszywego oskarżenia i zawiadomienia o niepopełnionym przestępstwie

Podanie w zawiadomieniu o niepopełnionym przestępstwie informacji o osobie sprawcy wypełnia znamiona przestępstwa z art. 234 k.k., który to przepis nie wyczerpuje całego zachowania sprawcy, dlatego zasadnym jest zastosowanie kumulatywnego zbiegu art. 234 i art. 238 k.k. Nietrafny jest pogląd, iż art. 234 k.k. pochłania art. 238 k.k. Ten ostatni przepis nie obejmuje bowiem faktu, iż przestępstwa w ogóle nie popełniono (tak: B. Kunicka-Michalska, Kodeks karny. Komentarz, s. 204).

Ogólne określenie zarzucanego czynu a byt przestępstwa fałszywego oskarżenia

Sąd Okręgowy w Gliwicach w wyroku z dnia 15 lutego 2018 r., sygn. akt VI Ka 1079/17 wskazał, iż jak podnosi się w doktrynie prawa karnego fałszywe oskarżenie musi mieć formę kategoryczną, która pozwala na ocenę przez jego adresata czynu zabronionego stanowiącego jego przedmiot. Nie jest oczywiście wymagane podanie kwalifikacji prawnej, ale takie określenie opisowe czynu, które pozwala na identyfikację zespołu znamion typu. Nie spełnia tego wymogu nazbyt ogólne określenie zarzucanego czynu.

Sąd na kanwie rozpatrywanej sprawy wskazał, iż wypowiedź oskarżonego „chciałem oskarżyć policjantów o brutalne zachowanie podczas zatrzymania” była zbyt ogólna i mało precyzyjna, aby można mówić o fałszywym oskarżeniu funkcjonariuszy Policji o popełnienie czynu zabronionego, o którym mowa w art. 234 kk. Jest oczywistym, iż policjanci w trakcie wykonywania czynności służbowych, w tym czynności związanych z użyciem środków przymusu bezpośredniego, nie powinni być brutalni, jednak zarzut „brutalności” był na tyle ogólnikowy i niejednoznaczny, iż nie pozwalał na stwierdzenie, iż dotyczył on popełnienia przestępstwa. Z tego powodu brak było podstaw do uznania, iż zachowanie oskarżonego polegające na „oskarżeniu” innych osób o zachowanie brutalne, zrealizowało ustawowe znamiona występku z art. 234 kk.

Fałszywe oskarżenie innej osoby jako element obrony własnej osoby przed konsekwencjami prawnymi

W uchwale z dnia 11 stycznia 2006 roku sygn. akt I KZP 49/05 OSNKW 2006/2/12, Prok. i Pr.-wkł. 2006/3/7, OSP 2007/5/55, Biul. SN 2006/1/14, Wokanda 2006/7-8/32, Sąd Najwyższy stwierdził, iż oskarżony, który składając wyjaśnienia w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, fałszywie pomawia inną osobę o współudział w tym przestępstwie w celu ukrycia tożsamości rzeczywistych współuczestników tego przestępstwa, a nie w celu własnej obrony, wykracza poza granice przysługującego mu prawa do obrony i może ponosić odpowiedzialność karną z art. 234 kk.

Pamiętać przy tym należy, iż ustawą z dnia 11 marca 2016 r. wprowadzono nowy przepis art. 233 § 1a kk stanowiący, iż o ile sprawca, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze więzienia od 3 miesięcy do lat 5.

Tryb ścigania przestępstwa fałszywego oskarżenia

Przestępstwo fałszywego oskarżenia należy do kategorii przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego.

Możliwość wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego obwarowana jest natomiast koniecznością spełnienia ściśle określonych warunków, opisanych w przepisach Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z brzmieniem art. 55 § 1 k.p.k. podstawową przesłanką umożliwiającą wniesienie tzw. subsydiarnego aktu oskarżenia jest powtórne wydanie przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2 k.p.k. Z treści przepisu art. 330 § 2 k.p.k. związanego z art. 330 § 1 k.p.k. wynika natomiast, iż chodzi tu o ponowne umorzenie postępowania lub odmowę jego wszczęcia przez prokuratora, ale tylko po uchyleniu poprzedniej takiej samej jego decyzji przez Sąd rozpoznający zażalenie na pierwotne postanowienie o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego.

Fałszywe oskarżenie a zniesławienie

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 października 2013 r., sygn. akt III KK 161/13, LEX nr 1385874 stwierdził, iż pomiędzy zakresami znamion przestępstw zniesławienia z art. 212 § 1 k.k. i fałszywego oskarżenia z art. 234 k.k. występuje stosunek wykluczania oparty o zasadę lex consumens derogat legi consumptae, stanowiącą jedną z reguł wyłączania wielości ocen. Przepisem pochłoniętym jest tu art. 212 § 1 k.k.

Istnieje również pogląd postulowany przez A. Muszyńską (A. Muszyńska, w: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2014, komentarz do art. 212 k.k.) mówiący, iż między przestępstwem zniesławienia a przestępstwem fałszywego oskarżenia zachodzi zbieg pozorny z tego względu, iż przepisy art. 212 § 1 kk i art. 234 k.k są względem siebie w relacji wykluczania, ponieważ art. 234 k.k. stanowi typ kwalifikowany wobec przestępstwa zniesławienia z art. 212 § 1 kk (Wojciech Płóciennik w: Charakterystyka zbiegu art. 212 § 1 k.k. i art. 234 k.k.).

Fałszywe oskarżenie do innego organu niż policja

W literaturze funkcjonuje jednolity pogląd, zgodnie z którym nie wyczerpuje znamion czynu z art. 234 kk tzw. oskarżenia „pośrednie” tj. skierowane do innego organu niż wymieniony w art. 234 kk. (np. Kodeks Karny, Komentarz pod redakcją prof. dr hab. Ryszarda A. Stefańskiego). W konsekwencji pisemne zawiadomienie oskarżonego o popełnieniu przestępstwa skierowane do organu, który nie jest powołany do ścigania lub orzekania w sprawach przestępstw jest oskarżeniem „pośrednim” i czyn taki nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 234 kk (tak: wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie z dnia 13 czerwca 2017 r., sygn. akt IV K 241/17).

Różnica pomiędzy fałszywym oskarżeniem (art. 234 kk) a fałszywym zeznaniem (Art. 233 § 1 kk)

Art. 233 § 1 kk przewiduje odpowiedzialność karną wobec sprawcy, który składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub innym prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje fałszywie. Natomiast art. 234 kk określa odpowiedzialność karną osoby fałszywie oskarżającej osobę niewinną o popełnienie przestępstwa, przestępstwa skarbowego, wykroczenia, wykroczenia skarbowego, lub przewinienia dyscyplinarnego

Kumulatywny zbieg fałszywego oskarżenia z fałszywym zawiadomieniem (art. 238 k.k.)

W doktrynie wskazuje się, iż możliwe jest przyjęcie zbiegu kumulatywnego art. 234 k.k. z przepisami art. 233 § 1 i 4 k.k. w sytuacji, w której przekazanie fałszywego oskarżenia następuje w warunkach przewidzianych w art. 233 § 1 k.k. i przyjmuje postać fałszywych zeznań. Pomimo znacznej dysproporcji ustawowego zagrożenia karą tych dwóch przepisów nie można jednak pomijać w opisie i kwalifikacji prawnej art. 234 k.k. z uwagi na dwojaki przedmiot ochrony tego przepisu. Obok dobra wymiaru sprawiedliwości dobrem chronionym jest cześć czy też dobre imię osoby, co musi uzyskać odzwierciedlenie w finalnej kwalifikacji prawnej czynu. Możliwe jest także przyjęcie zbiegu kumulatywnego art. 238 k.k. z art. 234 k.k. w sytuacji, w której sprawca tym samym czynem dokona zawiadomienia o przestępstwie niepopełnionym i fałszywie oskarży inną osobę o popełnienie takiego czynu (tak: R.A. Stefański, Zawiadomienie…, s. 45; r. Góral [w:] R. Góral, O. Górniok , Przestępstwa… s. 167; L. Tyszkiewicz [w:] Kodeks karny …, red. M. Filar, s. 1331; J. Piórkowska-Flieger [w:] Kodeks karny … red. T. Bojarski, 2016, s. 668).

Przeciwne stanowisko, o pochłanianiu art. 238 k.k. przez art. 234 k.k. nie zasługuje na poparcie, a to z tego względu, iż opisane w art. 234 k.k. fałszywe oskarżenie może odnosić się zarówno do przestępstwa popełnionego, jak i niepopełnionego. Tak więc kwalifikowanie w takim wypadku zachowania sprawcy wyłącznie w oparciu o art. 234 k.k. nie oddaje całej kryminalno-politycznej zawartości tego zachowania, którego istota nie sprowadza się do wyłącznie fałszywego oskarżenia, zwłaszcza w sytuacji, w której zawiadomienie o przestępstwie niepopełnionym ma szerszy zakres niż fałszywe oskarżenie (tak też: wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie z dnia 13 czerwca 2018 r., sygn. akt II Ka 119/18).

Kumulatywny zbieg fałszywego oskarżenia z przestępstwem fałszywych zeznań (Art. 233 § 1 kk)

W odniesieniu do kwestii kumulatywnego zbiegu przepisów z art. 238 k.k. i 233 k.k. w orzecznictwie wyrażono pogląd, zgodnie z którym nic nie stoi na przeszkodzie oceniania zachowania polegającego na złożeniu fałszywego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i złożeniu fałszywych zeznań przez pryzmat kumulatywnej kwalifikacji z art. 238 k.k. i art. 233 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. o ile zarzucanych oskarżonemu zachowań nie można traktować jako dwóch odrębnych przestępstw, to konieczny jest uwzględnienie w kwalifikacji prawnej obu wymienionych przepisów. Przepis art. 233 § 1 k.k. nie oddaje w pełni całej, kryminalnej zawartości czynu (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 maja 2013 r., sygn. akt II Aka 563/12, LEX nr 1378466, podobnie Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 11 września 2014 r., II AKa 134/14, LEX nr 1527136, Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 maja 2013 r., II AKa 129/13, LEX nr 1331109, oraz wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie z dnia 13 czerwca 2018 r., sygn. akt II Ka 119/18).

Fałszywe oskarżenie złożone do ZUS

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest organem adekwatnym do ścigania lub orzekania o przestępstwie.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa skierowane do ZUS nie stanowi zatem realizacji znamienia przestępstwa fałszywego oskarżenia, skoro jest to organ inny niż „powołany do ścigania lub orzekania w sprawie o przestępstwo”.

Jakkolwiek ZUS jest pracodawcą, a więc w tej mierze organem powołanym do ścigania przewinienia dyscyplinarnego, to o ile przedmiot zawiadomienia odnosi się do spraw nie związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych przez osobę, której dotyczy zawiadomienie, tym samym nie sposób przyjąć, aby działanie tej osoby można było rozpatrywać w kategoriach przewinienia dyscyplinarnego – bez wątpienia związanego wyłącznie z jej czynnościami służbowymi. Zawiadomienie sprawcy w takim wypadku winno zawierać informacje o przewinieniu dyscyplinarnym pracownika (tak: wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie z dnia 13 czerwca 2017 r., sygn. akt IV K 241/17).

Fałszywe oskarżenie do Ministra Sprawiedliwości

Sąd Rejonowy w Kłodzku w wyroku z dnia 5 marca 2018 r., sygn. akt II K 23/18 uznał, iż nie można uznać aby doszło do popełnienia czynu z art. 234 kk w sytuacji, o ile pismo z oskarżeniami adresowane było do Ministerstwa Sprawiedliwości – gdyż podmiot ten jako organ administracji rządowej nie jest organem powołanym do rozstrzygania przewinień dyscyplinarnych, nie jest wymieniony w ustawie o służbie więziennej jako uczestniczący w postępowaniu dyscyplinarnym.

Z kolei pismo z oskarżeniami adresowane imiennie do Ministra Sprawiedliwości może powodować wyczerpanie znamion przestępstwa fałszywego oskarżenia. Minister Sprawiedliwości na mocy art. 231 ust. 8 pkt 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej roku pełni bowiem rolę wyższego przełożonego dyscyplinarnego w stosunku osób zajmujących stanowiska kierownicze w przepisie tym wskazanym. choćby o ile pokrzywdzeni do osób tych nie należą, to jednak nie budzi wątpliwości iż Minister Sprawiedliwości wskazany jest w ustawie jako rzecznik dyscyplinarny co powala na uznanie, iż znajduje się on w hierarchii organów uprawnionych do orzekania lub prowadzenia postępowania w zakresie deliktów dyscyplinarnych – uprawnienie to wynika wprost z dyspozycji art. 240 ust. 2 w/w ustawy stanowiącej, iż wyższy przełożony dyscyplinarny może wszcząć lub przejąć do prowadzenia postępowanie dyscyplinarne przed wydaniem orzeczenia, o ile w jego ocenie jest to konieczne z uwagi na charakter sprawy.

Fałszywe oskarżenie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej

Z treści ustawy o służbie więziennej wynika, iż Dyrektor Generalny jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy oraz jest wyższym przełożonym dyscyplinarnym w postępowaniu dyscyplinarnym, który może wszcząć lub przejąć do prowadzenia postępowanie dyscyplinarne o ile w jego ocenie jest to konieczne z uwagi na charakter sprawy. Jest więc organem powołanym do ścigania i orzekania w sprawach o przewinienia dyscyplinarne (tak: wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn. akt VII Ka 999/15).

Forma złożenia fałszywego zawiadomienia

Zawiadomienie może być uczynione w dowolnej formie – na piśmie, ustnie do protokołu lub anonimowo, także za pośrednictwem poczty, faxu, telefonu, e-maila, sms-a

Zawiadomieniem jest każdy sku­teczny sposób udzielenia organom powołanym do ścigania informacji o niepopełnionym prze­stępstwie, wykroczeniu lub przewinieniu dyscyplinarnym. Forma czynności sprawczej jest tu dowolna – może to być zawiadomienie ustne, pisemne, także anonimowe (także za pośrednictwem poczty, faxu, telefonu, e-maila, sms-a) (tak: Jarosław Golat w: Wybrane przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości i wiarygodności dokumentów).

Statystyki policyjne dotyczące przestępstwa fałszywego oskarżenia

Na temat liczba postępowań wszczętych i liczby przestępstw stwierdzonych dotyczących fałszywego oskarżenia czytaj tutaj

Na temat przestępstwa fałszywych zeznań – czytaj tutaj

Na temat przestępstwa fałszywego zawiadomienia o przestępstwie niepopełnionym – czytaj tutaj

Idź do oryginalnego materiału