3 tygodni temu
Stan faktyczny
M.S. pełnił funkcję biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, wypadkoznawstwa i psychologii klinicznej przy Sądzie Okręgowym. Po upływie kilku lat Prezes Sądu zwolnił go z pełnionej funkcji na podstawie § 6 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 24.1.2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U. z 2005 r. Nr 15, poz. 133; dalej: BiegSądR). W uzasadnieniu decyzji wskazano, iż Prokuratur Rejonowy wniósł przeciwko M.S. akt oskarżenia o popełnienie umyślnych przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym, popełnionych w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. W związku z tym wobec biegłego zastosowano środki zapobiegawcze w postaci m.in.: dozoru Policji i zakazu opuszczania kraju. W ocenie Prezesa Sądu wskazane okoliczności uzasadniają odwołanie M.S. z funkcji biegłego.
Minister Sprawiedliwości utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Organ wyjaśnił, iż jednym z warunków ustanowienia biegłym sądowym jest dawanie rękojmi należytego wykonywania obowiązków biegłego. Jest to całokształt cech, zdarzeń i okoliczności dotyczących osoby biegłego, składających się na jego wizerunek jako osoby zaufania publicznego. Wizerunek ten potwierdza swoim autorytetem prezes sądu, przy którym biegły jest ustanowiony. Zgodnie z § 6 ust. 1 BiegSądR, utrata warunków do pełnienia funkcji zobowiązuje prezesa sądu okręgowego do zwolnienia biegłego z tej funkcji. W ocenie Ministra Sprawiedliwości do podjęcia takiego działania wystarczający jest już sam fakt wniesienia aktu oskarżenia o popełnienie wyżej wskazanych umyślnych przestępstw.
Warunki pełnienia funkcji biegłego
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę M.S. W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, iż zwolnienie z funkcji biegłego może mieć charakter fakultatywny lub obligatoryjny. Prezes sądu może zwolnić z funkcji biegłego z ważnych powodów, w szczególności, o ile nienależycie wykonuje on swoje czynności. jeżeli jednak biegły utracił warunki do pełnienia tej funkcji, w tym rękojmię należytego wykonywania obowiązków, prezes sądu ma obowiązek zwolnić biegłego. Sąd zaznaczył, iż ocena przesłanek do zwolnienia z funkcji biegłego musi uwzględniać, iż biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu, a jego działania lub zaniechania postrzegane są jako działania lub zaniechania szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. Opinia sporządzona przez biegłego stanowi dowód w postępowaniu przed sądami oraz organami prowadzącymi postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych. Dlatego od biegłego sądowego wymagane jest posiadanie nie tylko stosownej wiedzy i kwalifikacji zawodowych, ale także zaufania sądu do osoby biegłego, zachowanie bezstronności i tajemnicy oraz wymóg sumiennego oraz osobistego przeprowadzania badań.
Zdaniem WSA w Warszawie, skoro przeciwko skarżącemu toczy się postępowanie karne, to Prezes Sądu nie mógł już dłużej za niego ręczyć, a opinie M.S. mogły być podważane m.in. ze względu na brak bezstronności. Osoba biegłego sądowego nie może nasuwać jakichkolwiek podejrzeń co do stronniczości, nierzetelności czy braku obiektywizmu. Organy obu instancji prawidłowo zatem uznały, iż sam fakt prowadzenia przeciwko skarżącemu postępowania karnego i przedstawienie w nim zarzutów o popełnienie przestępstwa umyślnego przeciw mieniu i obrotowi gospodarczemu jest wystarczającą okolicznością do odwołania go z funkcji biegłego.
Zarzuty skargi kasacyjnej
M.S. wniósł skargę kasacyjną zarzucając Sądowi i organom obu instancji nieprawidłowe uznanie, iż prowadzenie postępowania karnego przeciwko niemu oznacza utratę rękojmi należytego wykonywania obowiązków biegłego. Zdaniem M.S. samo postawienie w stan oskarżenia nie świadczy o braku obiektywizmu i stronniczości w wykonywaniu obowiązków biegłego i utracie zaufania sądu. Jak podkreślono, postępowanie karne przeciwko skarżącemu nie zostało zakończone, choćby nieprawomocnym wyrokiem, co czyni niedopuszczalnym pozbawienie go prawa do wykonywania zawodu. W ocenie M.S. zasada domniemania niewinności obowiązuje nie tylko w postępowaniu karnym i wiąże również organy wydające rozstrzygnięcia w tej sprawie.
Utrata rękojmi należytego wykonywania obowiązków biegłego
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, iż wprowadzenie kryterium rękojmi należytego wykonywania obowiązków ma służyć zagwarantowaniu odpowiedniego poziomu moralnego i zawodowego biegłego sądowego. Jego postawa jako organu pomocniczego sądu wpływa bowiem na społeczną ocenę działalności sądów i organów ścigania. W ocenie NSA wystarczającym powodem do zwolnienia skarżącego z funkcji biegłego jest wystąpienie przeciwko niemu z aktem oskarżenia o popełnienie umyślnych przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Jak podkreślono, niezależnie od okoliczności towarzyszących popełnieniu czynu, samo ujawnienie informacji o prowadzeniu przeciwko biegłemu sądowemu postępowania o popełnienie przestępstwa podważa publiczne zaufanie, jakim powinien być obdarzony. Naraża to autorytet nie tylko Prezesa Sądu, przy którym został ustanowiony, ale również organów procesowych, dla których opiniuje.
NSA stwierdził, iż istotne znaczenie w tej sprawie ma również fakt niepowiadomienia Prezesa Sądu przez M.S. o prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym. Jak przyznano, przepisy BiegSądR nie nakładają wprost takiego obowiązku, jednak od osoby zaufania publicznego należy oczekiwać, iż zawiadomi adekwatne organy o wystąpieniu okoliczności mogących rzutować na wizerunek wymiaru sprawiedliwości. Nieudzielenie takich informacji uzasadnia utratę zaufania do biegłego sądowego.
Zasada domniemania niewinności
NSA nie podzielił stanowiska M.S., iż dla oceny legalności zaskarżonej decyzji ma znaczenie zasada domniemania niewinności. Jak wyjaśniono, zasada ta odnosi się do postępowania karnego, a nie administracyjnego, w trybie którego rozpatrywana jest sprawa o zwolnienie z funkcji biegłego sądowego. Wskazana w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP i wiążących Polskę umowach międzynarodowych zasada domniemania niewinności nie może stanowić usprawiedliwienia czy zabezpieczenia obiektywnych naruszeń prawa. W szczególności nie może być rozumiana w taki sposób, który wykluczałby wiązanie z samym faktem toczącego się postępowania karnego jakichkolwiek konsekwencji prawnych dla podejrzanego lub oskarżonego. Dopuszczalność takich konsekwencji powinna być „ważona” nie na płaszczyźnie zasady domniemania niewinności, ale w płaszczyźnie zasady proporcjonalności (zob. wyrok TK z 2.9.2008 r., K 35/06, Legalis).
