Od 2014 roku jest rozwijane przedsięwzięcie, mające połączyć kilka państw Europy Wschodniej, aby zapewnić lepszy transport towarowy. Na modernizacji kolei państw nadbałtyckich szczególnie mają zyskać porty morskie, gdyż pozwoli to sprawniej wywozić ładunki z terminali, zapewniając tym samym wydajniejsze przeładunki. Istniej pilna potrzeba stworzenia nowoczesnej infrastruktury kolejowej o europejskim standardzie, która pomoże integracji państw bałtyckich z europejską siecią transportową i rynkiem zachodnioeuropejskim.
Rail Baltica to projekt infrastruktury transportu kolejowego typu greenfield, którego celem jest integracja państw bałtyckich z europejską siecią kolejową. Projekt obejmuje pięć państw Unii Europejskiej - Polskę, Litwę, Łotwę, Estonię i pośrednio także Finlandię. Połączy on Helsinki, Tallin, Pärnu, Rygę, Poniewież, Kowno, Wilno i Warszawę. Bałtycka część projektu Rail Baltica jest określana jako Rail Baltica Global Project.
Projekt jest realizowany przez trzy kraje bałtyckie - Estonię, Łotwę i Litwę. Beneficjentami projektu Rail Baltica są trzy ministerstwa państw bałtyckich: Ministerstwo Klimatu Estonii, Ministerstwo Transportu Łotwy oraz Ministerstwo Transportu i Komunikacji Litwy. W 2014 roku utworzyły one spółkę joint venture RB Rail AS, która pełni funkcję głównego koordynatora w celu ukończenia budowy linii kolejowej i rozwoju projektu Rail Baltica. Krajowymi organami wykonawczymi są Rail Baltic Estonia OU (Estonia), Eiropas Dzelzceļa līnijas SIA (Łotwa), Rail Baltica statyba UAB i LTG Infra (Litwa). Wszystkie prowadzone przez nie prace budowlane realizowane są pod nadzorem RB Rail i opierają się na wspólnych zasadach udzielania zamówień, przepisach i wzorach umów.
Biorąc pod uwagę istniejące ograniczenia związane z potrzebą modernizacji istniejących połączeń kolejowych i brakiem wielu bezpośrednich, inwestycje infrastrukturalne mają najważniejsze znaczenie dla konkurencyjności i działalności sektora kolejowego w regionie Morza Bałtyckiego. Dotyczy to stworzenia zintegrowanego systemu łączącej infrastrukturę lotniczą, kolejową, morską, śródlądową i samochodową.
Obecnie dzięki ponad 50 międzynarodowym i regionalnym stacjom pasażerskim oraz strategicznie rozmieszczonym terminalom towarowym, Rail Baltica ma zapewnić wzrost gospodarczy i integrację z europejską siecią kolei dużych prędkości. Efektywne połączenia transportowe mają oferować wiele korzyści dla firm, podmiotów instytucji, a także lokalnych społeczności, zapewniając stymulację dla całej gospodarki. W tym celu szereg instytucji i podmiotów państwowych oraz prywatnych współpracuje w celu zapewnienia sprawnego i wydajnego transportu towarów. Dotyczy to nadawców nadzorujących pochodzenie towarów, spedytorów optymalizujących łańcuchy transportowe, przedsiębiorstwa kolejowe realizujące transport kolejowy, operatorów terminali portowych i innymi punktami przeładunkowymi i zarządców infrastruktury gwarantujących wydajność sieci transportowej. Wszystko to, jako swoiste naczynia krwionośne spajają się w system krwiobiegu, tworzący wydajne i niezakłócone usługi przewozowe.
Całe przedsięwzięcie natyka również na wyzwania wynikające nie tylko z kwestii pozyskiwania funduszy, zmian koncepcyjnych czy też potencjalnych opóźnień w budowie. Niezbędne są rozwiązania komunikacyjne, które będą przyjazne dla podmiotów zajmujących się m.in. nadzorem nad całą infrastrukturą. Wiąże się to choćby z zapotrzebowaniem na systemy komunikacji, a także katalogowania i archiwizacji danych, czy też systemu monitoringu sieci trakcyjnej i nadzoru połączeń kolejowych. Niezbędna jest koncepcja tzw. „punktu kompleksowej obsługi”, w ramach którego klienci będą mogli kontaktować się z jednym podmiotem w celu alokacji zdolności przewozowej, ustalania cen i sposobu świadczenia usług. Co więcej operacje ma usprawnić wdrożenie łatwych w użyciu internetowych rozwiązań rezerwacyjnych dla kompleksowej logistyki dla wszystkich zaangażowanych operatorów, terminali i zarządców infrastruktury.
Do tego dochodzi ścisła kooperacja z różnymi zarządcami infrastruktury i operatorami terminali portowych w Polsce, Finlandii i Niemczech, co zdaniem podmiotów zarządzających przedsięwzięciem ma najważniejsze znaczenie dla sukcesu Rail Baltica. Konieczne jest także zapewnienie konkurencyjności pod względem cen i czasu dostaw towarowych, stąd jest planowane wdrożenie zaawansowanych strategii cenowych wzdłuż linii Rail Baltica, aby przyciągnąć wolumen, ponieważ koszt i czas dostawy pozostają kluczowymi aspektami dla potencjalnych klientów, którzy mają w ten sposób zdecydować się na usługę w ramach projektu.
Niezbędne jest opracowanie nowych ofert usług dla różnych rodzajów towarów. Obejmuje to wprowadzenie szybkich pociągów dla lekkich towarów e-commerce o wysokiej wartości, a także zapewnienie opcji dostawy pierwszej i ostatniej mili, usługi piggyback i usługi automatycznego pociągu do przewozu samochodów.
Aktualnie projekt Rail Baltica integruje kompleksowe ramy łączności z istniejącą siecią transportową, obejmujące połączenia lotnicze, kolejowe, śródlądowe i samochodowe. Obejmuje to planowane połączeń kolejowych z istniejącą siecią szerokotorową w określonych terminalach towarowych i stacjach, z możliwością dalszej rozbudowy. Połączenia kolejowo-lotnicze obejmują najważniejsze stacje pasażerskie w Tallinie, Rydze, Wilnie i Kownie. Połączenie kolejowo-śródlądowe ułatwia płynne przejście do transportu morskiego, podczas gdy połączenie kolejowo-drogowe zapewnia dostęp do wszystkich stacji i terminali towarowych drogą lądową.
W efekcie rozwoju infrastruktury kolejowej łączącej miasta państw nadbałtyckich, obok zapewnienia wydajnego ruchu pasażerskiego i towarowego koleją, ma to zapewnić zastrzyk dla gospodarki krajowej i lokalnej. Na to się składa:
- zwiększenie dostępności i mobilności pracowników;
- obniżenie kosztów pracy,
- ułatwienie dostępu do wykwalifikowanej siły roboczej;
- zwiększenie produktywności poprzez zbliżenie przedsiębiorstw;
- usprawnienie logistyki łańcucha dostaw i promowanie dzielenia się wiedzą specjalistyczną;
- stymulacja dla powstawania nowych miejsc pracy oraz mieszkaniowych.
Oprócz wpływu na gospodarkę projekt Rail Baltica ma przyczynić się do tworzenia bardziej ekologicznych i zdrowszych społeczności poprzez zmniejszanie zależności od samochodów i promowanie ekologicznych alternatyw transportowych, do których należą transport kolejowy w wydaniu pasażerskim oraz kolejowym. W ten sposób, zdaniem twórców projektu, ma stanowić okazję do rozwoju infrastruktury na przyszłość, przy jednoczesnym zaspokojeniu najpilniejszych potrzeb organizacji i rozbudowy sieci transportowej w regionie Morza Bałtyckiego.
W związku z tym przedsięwzięciem w Polsce jest realizowanych szereg przedsięwzięć, rozwijających infrastrukturę kolejową. W związku z tym choćby w Ełku zbudowano 34 km torów i 112 rozjazdów, ponadto realizowane są zaawansowane roboty przy budowie nowych peronów. Inwestycja o wartości 587 mln zł jest realizowana w ramach projektu „Prace na linii kolejowej E 75 na odcinku Białystok – Suwałki – Trakiszki, etap I odcinek Białystok – Ełk”. Wykonano również większość prac konstrukcyjnych przy budowie tunelu pod torami, w tym szybów wind i schodów na perony. W efekcie po zakończeniu prac liczący 110 metrów długości tunel ma zapewnić bezpieczne dojście do pociągów i na drugą stronę stacji, biorąc pod uwagę również osoby niepełnosprawne. Zaplanowane wedle projektu prace mają zostać zakończone do lata 2024 roku.
Oprócz tego otwarto w miejscowościach Dąbrowa-Łazy i Szepietowo-Janówka dwa nowe wiadukty, zwiększające bezpieczeństwo. Inwestycje za łącznie 44,7 mln zł PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. zrealizowały ze wsparciem unijnego instrumentu CEF „Łącząc Europę”. To element inwestycji prowadzonej w ramach projektu „Prace na linii E75 na odcinku Czyżew – Białystok”. Wartość prac to prawie 3,4 mld zł, a ich zakończenie zaplanowano na ten rok.
Budowa dwupoziomowych przepraw przez tory to jeden z istotnych elementów modernizacji linii kolejowej Rail Baltica, mający szczególne znaczenie dla lokalnej społeczności. Wiadukty zastępują dotychczasowe przejazdy w poziomie szyn, a kierowcy nie muszą zatrzymywać się już przed torami. Ma to być wygoda i bezpieczeństwo dla mieszkańców, a także istotne usprawnienie ruchu pociągów, które po zakończeniu wszystkich prac na linii, będą jeździć z prędkością do 200 km/h. Skorzystają także tysiące pasażerów podróżujących na międzynarodowej trasie.
Do użytku mieszkańców oddano jak dotąd 22 z 25 wiaduktów budowanych przez PLK S.A. na podlaskim odcinku trasy Rail Baltica. Z puli 25 bezkolizyjnych skrzyżowań przeznaczonych dla ruchu samochodów, w budowie pozostają tunele pod torami w Łapach i Baciutach oraz wiadukt nad linią kolejową w Trypuciach. Dodatkowe przeprawy przez tory dla pieszych i rowerzystów zapewnią 14 przejść podziemnych, zlokalizowanych w większości przy stacjach i przystankach. Na części oddanych do ruchu obiektów prowadzone będą jeszcze prace wykończeniowe i porządkowe.
